Osobowość anankastyczna – co to, objawy, leczenie

Osoby zorganizowane, przykładające się i dokładne, są bardzo pożądane jako pracownicy. Cenimy ich również w życiu rodzinnym czy towarzyskim. Zawsze można na nich liczyć. Jak się czegoś podejmują to mamy pewność, że doprowadzą sprawy do końca, dbając o najdrobniejsze szczegóły. Niestety, jest też druga strona medalu – znacznie mniej pozytywna, czyli perfekcjonizm i pedantyzm. Granice dokładności są bardzo wyśrubowane bez możliwości ich obniżenia, uelastycznienia. To właśnie charakteryzuje osoby anankastyczne (inaczej obsesyjno-kompulsyjne).

Światowa Organizacja Zdrowia o anankastycznym (obsesyjno-kompulsyjnym) zaburzeniu osobowości

Myśląc o omawianej strukturze osobowości możemy używać określeń: osobowość anankastyczna, obsesyjno-kompulsyjna, obsesyjna, kompulsyjna. Niezależnie jednak jakiego określenia użyjemy, aby móc diagnozować jakiekolwiek choroby czy zaburzenia, należy zweryfikować ściśle określone kryteria wyznaczone i opisane przez Światową Organizację Zdrowia. W przypadku osobowości anankastycznej są to:

• nadmierne przeżywanie wątpliwości i nadmierna ostrożność;
• koncentracja na szczegółach, regulaminach, inwentaryzowaniu, porządkowaniu, organizowaniu lub schematach postępowania;
• perfekcjonizm przeszkadzający w wypełnianiu zadań;
• nadmierna sumienność i skrupulatność;
• nadmierna koncentracja na produktywności wykluczająca przyjemność i związki międzyludzkie;
• nadmierna pedanteria i uległość wobec konwencji społecznych;
• sztywność i upór;
• nieracjonalne przypuszczenie, że inni dokładnie podporządkowują swą aktywność sposobom działania pacjenta albo nieracjonalna niechęć do przyzwalania innym na działanie.

Osoba anankastyczna w codzienności

Osoby posiadające omawianą strukturę osobowości są niemal zupełnie pozbawione spontaniczności. Potrzebują mieć wszystko zaplanowane z najdrobniejszymi i dla innych mało znaczącymi, szczegółami. Próbują mieć kontrolę nad wszelkimi sytuacjami życiowymi, źle reagują na jakiekolwiek zmiany czy nieprzewidziane aspekty zdarzeń. Nie wyobrażają sobie postępowania innego niż zgodne z zasadami, normami, wytycznymi, planami czy odgórnymi pomysłami.

Często takie osoby dość szybko i z imponującymi skutkami rozwijają zawodowe kariery. Pną się po kolejnych szczeblach stanowisk – bo kto inny będzie się nadawał bardziej niż ci poświęcający siebie i swoje życie pracy, firmie, sprawie? A zatem często w tej grupie znajdują się ci, których nazywamy pracoholikami i/lub formalistami.

Anankastyczna osobowość a relacje międzyludzkie

Przez swoją sztywność i chłód zasadniczości, osoby te są postrzegane jako mało zaangażowane relacyjnie i emocjonalnie. Potrzebując wszystko kontrolować wymagają od partnera czy innych osób bliskich, nieustannego podporządkowania i wypełniania oczekiwań. Przez towarzyszący im z kolei lęk przed brakiem tejże kontroli („jeśli czegoś nie kontroluję, może mnie przerosnąć”) są zamknięte na dialog, inne/nowe rozwiązania czy okazywanie uczuć.

Przyczyny powstawania anankastycznej struktury osobowości

Nie są znane jednoznaczne przyczyny powstawania osobowości obsesyjno-kompulsyjnej. Badacze są zgodni jednak w tym, że odpowiedzialny jest nie pojedynczy czynnik, a raczej ich połączenie. Mówi się o czynnikach:

• Biologicznych, czyli związanych z genetyką;
• Rodzinnych i środowiskowych, czyli związanych z wychowaniem. Jeśli w rodzinie i szkole, rodzice, opiekunowie, nauczyciele przywiązywali zbyt dużą wagę do odpowiedzialności, zasad, określonych sposobów działania, ocen, kontrolowania to dziecko takiego właśnie schematu się uczyło. Ucząc się go z kolei drugim torem toczyło się wycofywanie z kreatywności i spontaniczności na rzecz spełniania wymagań i dostosowania.
• Psychologicznych, czyli związanych z kształtującym się temperamentem, charakterem i osobowością.

Osobowość anankastyczna – leczenie

Dla pacjentów obsesyjno-kompulsyjnych, anankastyczność jawi się jako jedyny słuszny, akceptowalny i skuteczny sposób działania i myślenia. Ani nie widzą ani nie potrzebują niczego zmieniać. Do gabinetu specjalisty trafiają najczęściej niemal na siłę wysłani przez partnera, który tej sztywności nie jest już w stanie wytrzymać. Zdarza się również, że w swojej strukturze osobowości rozwijają stany depresyjne, lękowe, związane z OCD (czyli zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi). Chociaż są to trudne sytuacje, to jednak korzyścią jest szukanie pomocy medycznej i/lub psychoterapeutycznej.

Zgodnie z omawianymi w niniejszym artykule czynnikami i cechami można się domyśleć, że osoby z taką strukturą osobowości rzadko zgłaszają się na psychoterapię. To właśnie długoterminowy proces terapeutyczny jest najlepszą formą pomocy. Polega on na odkryciu, zrozumieniu i uelastycznieniu sposobu myślenia, czyli tak zwanych schematów myślowych. Jest to bardzo trudna i żmudna praca, ale jednocześnie jedyna, która może realnie pomóc.

Sensity

Sensity.pl to poradnia psychologiczna, której misją jest pomoc rodzinom w pokonywaniu kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy z parami i małżeństwami, które znajdują się w sytuacji około rozwodowej. Sensity.pl nie mediuje rozwodów, zawsze walczymy o uratowanie związku i rodziny.

Umów online spotkanie z terapeutą