Osobowość paranoiczna – wszyscy spiskują przeciwko mnie. Jak sobie z tym radzić?

Zaburzenia osobowości są bardzo poważnym problemem społecznym, które w bardzo dużym stopniu utrudnia lub uniemożliwia normalne kontakty międzyludzkie. Do takich właśnie zaburzeń zalicza się osobowość paranoiczną (potocznie nazywaną paranoidalną od nazwy choroby – schizofrenia paranoidalna).

Na pierwszy rzut oka osoba nie zdradza swoich problemów, lecz przy lepszym poznaniu nabiera się wrażenia, że nadmiernie rozpamiętuje krzywdy, których doświadczyła i o wszystkie swoje niepowodzenia oskarża innych. W dalszej części tekstu opiszę czym jest osobowość paranoiczna, jak wpływa na nasze życie i kiedy udać się po pomoc. Zapraszam do dalszej lektury.

Czym jest zaburzenie osobowości paranoicznej?

Osobowość paranoiczna jest uważana za rzadkie zaburzenie osobowości. Eksperci szacują, że cierpi na nią od 0,4% do 2,5% populacji. Częściej chorują mężczyźni niż kobiety.

Osobowość paranoiczna to zaburzenie osobowości polegające na tym, że osoba jak mantrę w swojej głowie powtarza często słowa „nie ufam nikomu” „ wszyscy spiskują przeciwko mnie”.

Zaburzenie osobowości przejawia się brakiem ufności do świata i zachodzących w nim zdarzeń. Osoba odbiera innych jako nieszczerych wobec niej, co skutkuje wrogim nastawieniem i nieustanną podejrzliwością (również w kwestii niewierności partnera).

Paranoiczny sposób patrzenia na świat charakteryzuje się nieustanną samotnością, poczuciem braku zrozumienia ze strony bliskich, brakiem wiary w prawdomówności i szczere intencje. Osobowość paranoiczna jest zawsze czujna i gotowa do ataku. Nigdy bowiem nie wiadomo, jaki tym razem spisek skierowany w bezbronną, osamotnioną osobę przygotował potężny wróg. Osoba błędnie interpretują intencje skierowane wobec niej. Tworzy teorie spiskowe, tak jakby żyła w odmiennej rzeczywistości.

Wpływ osobowości paranoidalnej na życie codzienne

Osobowość paranoiczna powoduje opłakane skutki w życiu zawodowym i rodzinnym chorego. Paranoik ma problemy z budowaniem długotrwałych relacji. Znalezienie przyjaciół zwykle kończy się ich oskarżeniem o działanie na jego szkodę. Odejście przyjaciół zwiększa tylko przekonanie o wrogim nastawieniu otoczenia i braku sensu wiary w dobre chęci innych.

Stworzenie trwałego związku jest niemal niemożliwe. Partner jest ciągle oskarżany o niewierność i brak zaangażowania w relację, co bardzo często przyczynia się do rozpadu związku.

Tak jak w przypadku innych zaburzeń osobowości uważa się, że do rozwoju osobowości paranoicznej dochodzi, kiedy obecne są predyspozycje genetyczne i psychologiczne (tj. nieustające poczucie zagrożenia w dzieciństwie, narażenie na przykrości ze strony rodziców lub rówieśników, co buduje w dziecku postawę ciągłego oczekiwania na atak). Powoduje to w przyszłości duże problemy z zaufaniem innym osobom i przeświadczenie, że chcą one naszej krzywdy.

Osobowość paranoiczna – jak diagnozujemy?

Kryteria diagnostyczne służące rozpoznawaniu osobowości paranoicznej przyjęte przez ICD-10 obejmują:

• dużą wrażliwość na wszelkiego rodzaju niepowodzenia i odrzucenie przez innych ludzi;
• bardzo długie, częste i nadmierne rozpamiętywanie swoich niepowodzeń – zaburzenia paranoiczne cechują się oskarżeniem innych osób o własne porażki;
• podejrzliwość w stosunku do ludzi, odbieranie działań innych jako mających na celu zaszkodzenie paranoikowi;
• uważanie własnych spraw za najważniejsze, niechęć do zmiany planów;
• oskarżanie o niewierność swoich partnerów i przyjaciół;
• przeświadczenie o bardzo wysokiej wartości i ważności swojej osoby w społeczeństwie;
• nadmierne zaangażowanie w tłumaczenie sobie i innym pewnych wydarzeń, ich powodów, przebiegu i skutków.

Należy pamiętać, że każdy test powinien być potwierdzony badaniem psychiatrycznym lub psychologicznym i nie może samodzielnie stanowić o rozpoznaniu zaburzeń.

Osobowość paranoiczna – jak leczyć ?

W przypadku stwierdzenia u siebie lub u osoby ze swojego otoczenia cech, które mogą świadczyć o osobowości paranoicznej, rozsądne będzie umówienie się na rozmowę z psychologiem.

W odniesieniu do osobowości paranoicznej możemy wymienić dwa kierunki pomocy. Jedną metodą pomocy jest psychoterapia, drugą farmakoterapia (szczególnie w przypadku współwystępowania zaburzeń urojeniowych, lęków lub depresji) czyli zastosowanie stabilizatorów nastroju.

Jak wygląda terapia dla osób z osobowością paranoiczną?

Podjęcie leczenia powinno być poprzedzone diagnozą psychologiczną/psychiatryczną w celu wykluczenia innych zaburzeń psychicznych. Warto wiedzieć, że terapia z osobami z cechami paranoicznymi jest trudna, burzliwa i długotrwała.

Pacjenci często rozpoczynają leczenie zmotywowani przez innych, poprzez jakiś kryzys na przykład w pracy zawodowej, czasami sami nie dostrzegają istniejącego problemu. Inną przyczyną zgłoszenia się na terapię jest cierpienie pacjenta wynikające z poczucia krzywdy i wrogości ze strony innych ludzi.

Psychoterapia to nawiązanie długofalowego kontaktu z pacjentem, która jest dużym wyzwaniem dla specjalisty. Osobowość paranoiczna nie ufa, doszukuje się teorii spiskowych także w relacji z terapeutą, co przekłada się na długofalowy proces terapeutyczny. Osoba sądzi, że jest otoczona przez nieprzyjaciół, wrogów i dlatego niełatwo ulega terapii. Osoby z zaburzeniem paranoicznym tworzą wokół siebie mur i bardzo go chronią, żeby nie cierpieć. Zatem czynnikiem leczącym jest relacja między pacjentem a terapeutą. Terapeuta musi wykazać się dużym doświadczeniem, gotowością, cierpliwością i wyczuleniem na liczne pułapki ze strony pacjenta. Budowanie wzajemnego zaufania wymaga czasu (nawet kilku lat) i dużych umiejętności terapeutycznych.

Katarzyna Późniewska

Psycholog kliniczny, specjalista terapii uzależnień – prowadzi psychoterapię indywidualną i par. Ponadto specjalizuje się w konsultacjach wychowawczych dla rodziców/opiekunów, oraz w terapii indywidualnej dla nastolatków. Czytaj więcej…