Tag Archive for: zaburzenie osobowości

Zaburzenia osobowości to szerokie zagadnienie. Nie dla wszystkich jest jasne, co wchodzi w skład klasyfikacji zaburzeń osobowości. Choć część z nas zna takie pojęcia jak schizotypowe zaburzenia osobowości czy osobowość chwiejna emocjonalnie, szczegółowe definicje okazują się bardziej skomplikowane. Jak zdiagnozować zaburzenia osobowości? Skąd się biorą problemy osobowościowe i jak się je leczy?

Czym są zaburzenia osobowości?

Tym, co odróżnia zaburzenia osobowości od innych patologicznych stanów w organizmie, jest złożoność tych jednostek diagnostycznych. Nie pomaga równie fakt, że klasyfikacja zaburzeń osobowości występuje w kilku wersjach i wielokrotnie ulega zmianie, wraz z postępem naszej wiedzy o psychologii i psychiatrii. W klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), ICD-10, mieliśmy jeszcze szczegółowy podział zaburzeń osobowości pod kątem objawów. Jednak w kolejnej wersji, ICD-11, opieramy się już na intensyfikacji symptomów.

Można ująć, że zaburzenia osobowości to takie zaburzenia psychiczne, które powstają w trakcie kształtowania się osobowości człowieka (a zatem ich podłoże tkwi w dzieciństwie lub wieku młodym) i doprowadzają do nieprawidłowego funkcjonowania psychicznego i behawioralnego jednostki. Źródłem są źle wypracowane wzorce myślenia i postrzegania otaczającej jednostkę rzeczywistości. Skutkuje to zazwyczaj cierpieniem i dużym dyskomfortem pacjenta (wyjątek mogą stanowić pewne formy osobowości dyssocjalnej, gdzie cierpi jego otoczenie).

Zaburzenia osobowości mogą współwystępować z innymi schorzeniami psychicznymi, na przykład depresją lub zaburzeniami lękowymi. Nie jest to jednak koniecznością. Często za to bywa tak, że dopiero gdy pojawia się inna choroba psychiczna, pacjent trafia do psychiatry i psychologa, oraz dowiaduje się, że problem tkwi w strukturze osobowości. Schorzenia psychiczne mogą być więc również efektem nieprawidłowych schematów postępowania związanych ze strukturami osobowościowymi.

Rodzaje zaburzeń osobowości – klasyfikacja zaburzeń osobowości

Specjaliści diagnozujący zaburzenia osobowości używają najczęściej jednej z dwóch klasyfikacji: ICD lub DSM. W Europie częściej stosuje się klasyfikację WHO, czyli ICD, natomiast w Stanach Zjednoczonych chętniej wybiera się DSM. Obydwie z klasyfikacji wkrótce doczekają się zaktualizowanych wersji — dzieje się tak co kilka lat.

W przypadku częściej stosowanej u nas klasyfikacji ICD jej najnowsza jedenasta wersja odchodzi od podziału zaburzeń osobowości na rodzaje i skupia się na ich intensywności. Mogą być więc one lekkie, umiarkowane lub ciężkie. Musi także występować choć jedna z trudności wymienionych w klasyfikacji. Są to między innymi problemy z samooceną, problemy z funkcjonowaniem w wielu różnych sytuacjach życiowych — na przykład, nie tylko w związku czy tylko w szkole, lub fakt, że kłopoty nie wynikają z konkretnej, trudnej sytuacji, którą przeżywa pacjent (typu żałoba), lecz występują od dawna.

Choć nowa edycja ICD skupia się na głębokości objawów, a nie na ich rodzaju, istnieją pewne cechy, na które specjalista musi zwrócić uwagę. To między innymi wzorzec borderline, negatywna emocjonalność, dystans jednostki wobec innych, czy dyssocjalność.

Rodzaje zaburzeń osobowości – osobowość paranoiczna, schizoidalna, dyssocjalna

W Polsce ciągle popularna jest dziesiąta edycja klasyfikacji ICD. Wyróżnia ona różne rodzaje zaburzeń osobowości. Jakie to zaburzenia?

Pierwszym zaburzeniem osobowości jest osobowość paranoiczna. To osobowość charakteryzująca się chłodem emocjonalnym i wrogością wobec innych, oraz przekonaniem, że inni mają do nas negatywne nastawienie. Skutkuje to unikaniem kontaktów z innymi i nadmierną koncentracją na negatywnej krytyce i własnej osobie. Osobowości paranoicznej nie należy mylić ze schizofrenią paranoidalną, która jest zupełnie innym schorzeniem. Za osobowością paranoiczną nie kryje się psychoza, lecz problem emocjonalny – nadmierna wrażliwość na negatywny odbiór własnej osoby.

Skłonność do izolowania się posiadają również jednostki, które cechuje osobowość schizoidalna. To osoby cechujące się chłodem i dystansem do innych. W odróżnieniu od osób z osobowością paranoidalną nie przejmują się jednak aż tak tym, co inni myślą na ich temat. Żyją za to często w świecie fantazji, trudno im funkcjonować w otoczeniu, gdzie nieraz uważane są za ekscentryczne i padają ofiarami drwin i ostracyzmu. Jest to dość rzadko diagnozowane zaburzenie osobowości. Osobowości schizoidalnej również nie należy mylić ze schizofrenią – ma zupełnie inne podłoże i objawy.

Innym zaburzeniem jest natomiast osobowość dyssocjalna. Takie osoby również mają problemy w relacjach z innymi, jednak z zupełnie innego powodu niż osoby z osobowością paranoiczną czy schizoidalną. Osoby dyssocjalne cechują się niskim poziomem empatii i dużą impulsywnością. Często lekceważą prawo i uczucia innych ludzi, uciekają się do kłamstw, czy nieetycznych zachowań. W odróżnieniu od jednostek z innymi zaburzeniami osobowości niekoniecznie odczuwają cierpienie związane z dysfunkcją funkcjonowania. Z tego powodu rzadziej zgłaszają się sami do specjalistów.

Rodzaje zaburzeń osobowości – osobowość chwiejna emocjonalnie, histrioniczna, anankastyczna

Stosunkowo dobrze rozpoznawalnym zaburzeniem osobowości jest osobowość chwiejna emocjonalnie. Dzieli się ona na dwa podtypy: impulsywny i borderline. Pierwszy z nich zakłada skłonność do gwałtownych zachowań przy jednoczesnym problemie z przewidywaniem ich konsekwencji. Często pojawiają się kłopoty z niestabilnością emocjonalną, czy kontrolą impulsów, co może skutkować wybuchami gniewu i wrogością. Z kolei drugi z nich, zwany również granicznym, charakteryzuje się niestabilnymi zachowaniami i gwałtownymi wahaniami nastrojów. Często kladzie się to cieniem na związkach danej osoby, które zazwyczaj są bardzo intensywne i emocjonalne. Osoby z podtypem borderline często mają również skłonności do autoagresji ze względu na niestabilny obraz siebie. Badacze zwracają uwagę na fakt, że wiele osób z rozpoznaniem borderline padło ofiarą wykorzystania — fizycznego lub emocjonalnego w dzieciństwie.

Z pewnością mniej ludzi kojarzy czym jest osobowość histrioniczną. Cechuje się ona teatralnością i prowokacyjnym zachowaniem, z dużą potrzebą zwrócenia na siebie uwagi. Osoba taka jest nadmiernie ekspresyjna, często seksualizuje własne zachowania. Obok uwodzicielskości występuje także silna koncentracja na atrakcyjności fizycznej. Jednak uczuciowość jest płytka. Jednostce z osobowością histrioniczną zależy przede wszystkim na tym, by zostać zauważoną i znajdować się w centrum uwagi.

Zupełnie inaczej wygląda osobowość obsesyjno-kompulsywna, znana również jako OCD. Charakteryzuje się ona silną potrzebą kontroli, w tym – kontroli relacji interpersonalnych. Osoby z OCD to często perfekcjoniści. Nieraz występuje pedantyczna skłonność do dbania o porządek i do postępowania wobec sztywnych wzorców zachowań. Gdy nie udaje się zachować ustalonego scenariusza, pojawia się lęk, frustracja lub jedno i drugie. Osoby z osobowością obsesyjno-kompulsywną nie potrafią być spontaniczne i cieszyć się z małych rzeczy, często snują katastroficzne wizje. Trudno im jednak przyjąć pomoc od innych ludzi.

Rodzaje zaburzeń osobowości – osobowość unikająca, zależna i mieszane zaburzenia osobowości

Innym rodzajem zaburzenia osobowości jest osobowość unikająca. Cierpią z jej powodu osoby lękowe, których głównym problemem są trudności w kontaktach społecznych i unikanie ich. Pod tym kątem, zaburzenie to jest nieco podobne do osobowości schizoidalnej. Jednak osoby z osobowością unikającą czują potrzebę nawiązywania i utrzymywania kontaktów międzyludzkich – mają jedynie trudności z przeprowadzeniem tego procesu. Często odpowiada za to zbyt niska samoocena jednostki. Osoba taka unika kontaktów z innymi ze względu na poczucie braku atrakcyjności i obawę przed brakiem akceptacji.

Z kolei osobowość zależna charakteryzuje się silną potrzebą bycia zaopiekowanym. Osoby z tym zaburzeniem unikają podejmowania ważnych decyzji życiowych oraz odpowiedzialności typowej dla dorosłych, samodzielnych jednostek. Decyzyjność staje się dla nich tak dużym problemem, że wykazują się nieraz skrajną uległością wobec osób, które podejmują za nie konkretne kroki. Zazwyczaj u podłoża osobowości zależnej leży strach przed opuszczeniem i samotnością.

Wiele osób wykazuje cechy kilku różnych zaburzeń osobowości. Wtedy można rozpoznać mieszane zaburzenia osobowości, a ich terapia koncentruje się na wszystkich współwystępujących objawach.

Zaburzenia osobowości według DSM V – klaster A

Klasyfikacja DSM nieco inaczej dzieli zaburzenia osobowości. Grupuje je ona w trzy klastery zbliżonych do siebie dysfunkcji w funkcjonowaniu. Pierwszym z nich jest klaster A. Obejmuje on takie jednostki, jak osobowość paranoidalna, osobowość schizoidalna i osobowość schizotypowa.

W przypadku osobowości paranoidalnej mamy do czynienia z podobnym zestawem objawów, jak w przypadku osobowości paranoicznej w klasyfikacji ICD-10. Również osobowość schizoidalna z grubsza odpowiada opisowi osobowości schizoidalnej w poprzednio opisywanych kryteriach. Natomiast osobowość schizotypowa to typ, w którym mogą występować zarówno izolowanie się od innych, jak i podejrzliwość, a ponadto myślenie magiczne, nietypowe doznania zmysłowe czy dziwne zachowania. Nie należy jednak mylić jej ze schizofrenią. Wszystkie trzy typy w wiązce A łączy dystans do ludzi.

Zaburzenia osobowości według DSM V – klaster B

Kolejna wiązka, wiązka B, grupuje zaburzenia, w których jako cechę charakterystyczną można wyróżnić ostentacyjne zachowanie, emocjonalność, czy zabieganie o uwagę innych osób. Znajdują się w niej: osobowość antyspołeczna, osobowość histrioniczna, osobowość z pogranicza (borderline) i osobowość narcystyczna.

Osobowość antyspołeczna odpowiada mniej więcej osobowości dyssocjalnej z klasyfikacji ICD-10. Również osobowość histrioniczna i osobowość borderline wyglądają podobnie do tych w poprzednich kryteriach diagnostycznych. Z kolei osobowość narcystyczna jest typem charakteryzującym się dużym skupieniem na sobie, tendencjami do zazdrości i fantazjowaniu o własnych sukcesach. Osoby z typem osobowości narcystycznej często mają problemy z przyjmowaniem krytyki i domagają się podziwu ze strony otoczenia.

Zaburzenia osobowości według DSM V – klaster C

Ostatnim klasterem jest klaster C, w którym zgrupowano typy charakteryzujące się dużą lękowością, skłonnością do napięcia i opanowaniem – czasem przesadnym. To osobowość unikająca, osobowość zależna i osobowość obsesyjno-kompulsywna. Wszystkie trzy typy mają swoje odpowiedniki również w ICD-10, a ich główne objawy wyglądają bardzo podobnie do tych w opisach analogicznych jednostek ze wspomnianej klasyfikacji.

Przyczyny powstawania zaburzeń osobowości

Skąd jednak biorą się zaburzenia osobowości? Większość specjalistów zwraca uwagę na dzieciństwo danej osoby. Różne traumatyczne wydarzenia bądź wypracowanie nieprawidłowych wzorców postępowania, skutkuje utrwaleniem niewłaściwych mechanizmów w osobowości człowieka oraz negatywnymi konsekwencjami.

Ważną rolę pełnią także uwarunkowania biologiczne. Niektóre osoby charakteryzują się typem temperamentu, który jest podatny na wykształcenie się zaburzeń osobowości. Na rozwój samej osobowości wpływają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe, a kombinacja tych czynników może skutkować pojawieniem się zaburzenia. Często źródłem są również niewłaściwe relacje w domu rodzinnym, na przykład nieobecni czy oziębli rodzice, bądź rodzice zbyt kontrolujący czy nadopiekuńczy. Bez względu na przyczynę zaburzeń osobowości, jednostka pracuje nad nimi indywidualnie ze specjalistą – każdy przypadek jest bowiem inny.

Jak rozpoznać zaburzenia u bliskiej osoby? Pierwsze objawy

Diagnozowanie zaburzeń osobowości jest niezwykle trudne. Osoba bez wykształcenia w tym zakresie nie jest w stanie postawić takiej diagnozy. Jednak istnieją sytuacje, w których warto skierować się do psychologa lub psychiatry, bądź podsunąć to rozwiązanie bliskiej osobie. Taką sytuacją jest na przykład odczuwany duży dyskomfort związany z funkcjonowaniem na co dzień w obrębie sfery psychicznej i emocjonalnej. Jeśli trwa on od dzieciństwa lub młodości, być może konieczna jest praca nad osobowością. Leczenie zaburzeń osobowości jest długie, lecz skuteczne, dlatego warto rozważyć zwrócenie się po pomoc do specjalisty w tym zakresie.

Jak zdiagnozować zaburzenia osobowości?

Jak zatem zdiagnozować zaburzenia osobowości? Pierwszym krokiem zazwyczaj jest wizyta u lekarza psychiatry, który wyklucza inne możliwe powody dolegliwości (na przykład schorzenia organiczne). Kolejnym etapem jest często wizyta u psychologa i wykonanie stosownych testów osobowości, które wraz z rozmową ze specjalistą pomogą dokładniej nakreślić problem. W przypadku zaburzeń osobowości lekarz psychiatra i psycholog często ze sobą współpracują. Diagnoza niekoniecznie zostanie postawiona na pierwszym spotkaniu – czasem trzeba kilku, by ustalić, jak wygląda i jak złożony jest problem, oraz by podjąć właściwą strategię leczenia.

Testy na zaburzenia osobowości

Diagnoza zaburzeń osobowości jest zwykle wieloetapowa i wymaga niezbędnego kontaktu specjalisty z pacjentem. Jednym z etapów diagnostycznych jest zazwyczaj wypełnienie jednego lub kilku kwestionariuszy osobowości, które nakierowują psychologa w stronę diagnozy. Bardzo często stosowany jest w tym celu Wielowymiarowy Minnesocki Inwentarz Osobowości MMPI-2. Zaletą tego narzędzia psychometrycznego jest to, że pozwala on również przyjrzeć się pacjentowi pod kątem zaburzeń depresyjnych, lękowych oraz psychotycznych. Stosuje się również mniejsze testy dedykowane konkretnemu zaburzeniu osobowości – na przykład osobowości narcystycznej czy obsesyjno-kompulsywnej.

Leczenie zaburzeń osobowości

Podstawową metodą leczenia zaburzeń osobowości jest psychoterapia. Niekiedy stosuje się jednak leczenie farmakologiczne w przypadkach, w których współwystępuje choroba, na przykład depresja. Wówczas farmakoterapia i psychoterapia stosowane są razem. Jednakże w przypadku zaburzeń osobowości leki jedynie niwelują objawy – praca nad wyleczeniem zaburzenia to praca nad osobowością, a zatem terapia u psychoterapeuty.

Istnieją różne kierunki psychoterapii stosowane w leczeniu zaburzeń osobowości. Bardzo popularnym nurtem wykorzystywanym w tym celu jest nurt psychodynamiczny. Polega on na uświadomieniu sobie tego, co nieświadome i rozwiązaniu konfliktów wewnętrznych. Choć nurt psychodynamiczny wywodzi się z psychoanalizy, jak najbardziej korzysta z bieżących osiągnięć psychologii i psychiatrii. Warto wiedzieć, że psychoterapia psychodynamiczna posiada udokumentowane w badaniach korzystne działanie w przypadku leczenia zaburzeń lękowych, depresji, oraz właśnie zaburzeń osobowości.

Leczenie zaburzeń osobowości – inne nurty psychoterapeutyczne

Innym często wykorzystywanym nurtem w terapii indywidualnej jest psychoterapia poznawczo-behawioralna. Choć zazwyczaj jest ona krótsza od psychoterapii psychodynamicznej, w przypadku pracy z zaburzeniem osobowości może trwać zdecydowanie dłużej. Wykorzystuje się ją między innymi w leczeniu osobowości chwiejnej emocjonalnie. Psychoterapia poznawczo-behawioralna polega na uświadomieniu sobie dysfunkcyjnych schematów zachowań i odpowiedniego ich przekształcenia w schematy prawidłowe.

Istnieją również inne nurty psychoterapeutyczne, w ramach których można podjąć terapię zaburzeń osobowości — na przykład terapia schematu. Psychoterapeuta pomaga dobrać nurt odpowiedni do danej osoby i jej problemu. Warto pamiętać, że terapia zaburzeń osobowości może trwać długo — niekiedy nawet kilka lat. Jednak pacjenci odczuwają poprawę w codziennym funkcjonowaniu, co staje się dla nich dużą ulgą. Skorzystanie z psychoterapii zaburzeń osobowości może bardzo poprawić komfort życia pacjenta — nie warto więc zwlekać z jej podjęciem.

Bibliografia

1. Cierpiałkowska, L., & Soroko, E. (2014). Zaburzenia osobowości w modelach medycznych i w psychologii różnic indywidualnych. W: L. Cierpiałkowska, E. Soroko (red.), Zaburzenia osobowości. Problem diagnozy klinicznej, 15-34.
2. Hopwood, C. J., Thomas, K. M., Markon, K. E., Wright, A. G. C., & Krueger, R. F. (2012). DSM-5 personality traits and DSM–IV personality disorders. Journal of Abnormal Psychology, 121(2), 424–432.
3. Klatkiewicz, A.(2011). Traumatyczne zdarzenia w dzieciństwie a rozwój zaburzenia osobowości borderline. Nowiny Lekarskie, 80(6), 484-492.
4. Sójta, K. M., Skowrońska, A., Strzelecki, D. (2022). Psychoterapia poznawczo – behawioralna w leczeniu zaburzeń osobowości chwiejnej emocjonalnie typu borderline. Psychoterapia, 202(3), 31-41. https://doi.org/10.12740/PT/156065
5. World Health Organization(WHO). (1993). The ICD-10 classification of mental and behavioural disorders. World Health Organization.

 

Każdy z nas ma w sobie wszystko, tj. aspekty neurotyczne, psychotyczne, a nawet borderline. Bywamy podejrzliwi, niezdecydowani. Natomiast kliniczne objawy borderline (niestabilne emocje, brak kontroli impulsów) zdają się występować w natężeniu u wszystkich zakochanych, przynajmniej przez kilka pierwszych tygodni, miesięcy. Problem pojawia się wtedy, gdy ktoś ma konstrukcję tak usztywnioną, że korzysta tylko z jednego mechanizmu.

Wielu terapeutów twierdzi, że osobowość borderline to dominująca osobowość naszych czasów. Zaburzenie to dotyka od 1,1% do 2,5% ogólnej populacji osób dorosłych, z czego zwykle około 70% to kobiety.

Czym jest zaburzenie osobowości borderline?

Podręcznikowa definicja mówi, że osobowość borderline to osobowość lokująca się na pograniczu nerwicy i psychozy. Taka osoba żyje na granicy. Co to znaczy? Przede wszystkim taka osoba zachowuje kontakt z rzeczywistością, ale jej nie rozumie. Trudno jej zrozumieć własne emocje, trudno jej zrozumieć drugą osobę i to co się dzieje w relacji między dwojgiem ludzi.

Osobowość borderline zalicza się do zaburzeń osobowości, czyli osobowości niepoprawnie ukształtowanej. Z zaburzeniem osobowości mamy do czynienia wówczas, kiedy osobowość zamiast uformować się jako konstelacja wielu różnych cech, rozwija się w jednym kierunku. Cecha dominująca, bardzo rozbudowana, stale przejawia się w życiu, w różnych jego sferach, we wszystkich relacjach i podejmowanych rolach. Cechą dominującą dla osobowości borderline jest przede wszystkim niestabilność oraz impulsywność, która określa ich zachowania, emocje, obraz siebie oraz zakłóca relacje z innymi ludźmi.

Więcej na temat tego, jak rozpoznać osobowość borderline pisaliśmy tutaj a także pojawił się wpis na temat osobowości borderline w męskim wydaniu tutaj. Zachęcam do lektury.

Osobowość borderline a związki

Podstawowy problem osób z osobowością borderline ujawnia się w relacjach z ludźmi. Te osoby zmagają się ze sprzecznymi lękami: przed całkowitym pochłonięciem przez drugą osobę oraz przed całkowitym odrzuceniem.

Każdy z nas to przeżywa, ale znajdujemy jakiś optymalną równowagę w relacjach, które tworzymy. Osoba z borderline tego nie rozumie i zachowuje się ekstremalnie. Gdy się do kogoś zbliży, to chce się z nim całkowicie złączyć. A wtedy budzi się w niej ogromny lęk przed pochłonięciem, więc się oddala. A gdy się już wycofa lub druga osoba się oddali, to czuje się porzucona. I tak w kółko…

Relacje między ludźmi są dla nich źródłem lęku, ponieważ będąc z drugą osobą rozpoznajemy w sobie nieprzyjemne rzeczy, np. agresję, a tych rzeczy osoba z borderline nie chce w sobie widzieć. Złe rzeczy woli widzieć w drugiej osobie. Odpowiedzialność za swoje emocje przerzuca na innych.

Wchodzą w relacje, które nie dają poczucia bezpieczeństwa, co potwierdza ich przekonanie o sobie – „nie zasługuję na miłość”. Kiedy związki się rozpadają, podejmują liczne wysiłki, które mają zapobiec odrzuceniu, np. proszą, obiecują lub grożą.

Pojawia się tutaj mechanizm „acting out”. Zamiast bólu psychicznego wolą poczuć ból fizyczny, dlatego mogą się samookaleczać lub prowokować innych do wyładowania fizycznego na nich.

Jak kocha osoba z borderline?

Osoby z borderline na przemian idealizują i dewaluują drugą osobę oraz świat, w którym żyją. Działa tu mechanizm rozszczepienia. Jednego dnia mogą mówić: „Jesteś najlepszym mężczyzną jakiego spotkałam na swojej drodze”, a drugiego: „Jesteś beznadziejny, koniec z nami”. W tym samym czasie mogą mówić: „przytul mnie” i „odejdź”, „kocham cię” i „nienawidzę cię”.

Może to trwać przez wiele miesięcy. Niekiedy taki związek może utrzymywać się latami. Jednak co kilka miesięcy może dochodzić w nim do rozstania i ponownego szybkiego powrotu, pełnego namiętności i pasji. Osoba będąca w takim związku nigdy nie wie, co ją czeka. Dlatego też, przynajmniej na początku relacji, może to być bardzo pociągające, atrakcyjne.

Osoba z borderline często ogranicza swoje związki do fazy zalotów, w której pokazujemy się lepsi niż jesteśmy, tzn. barwni, bardziej interesujący, ciekawsi. Zakochuje się, zlewa z partnerem, idealizuje go. Ale przy pierwszych napotkanych kłopotach wycofuje się, dlatego trudno liczyć na taką osobę.

Często mówi się o charakterystycznym zestawie: kobieta borderline i mężczyzna narcystyczny. Ona się zbliża i oddala, a on musi ją nieustannie zdobywać, co jest dla niego niezwykle fascynujące i staje się wyzwaniem.

Relacja z osobą borderline na dłuższą metę jest wyczerpująca. Dlatego warto poszukać dla siebie wsparcia w postaci psychologa/psychoterapeuty, aby lepiej zrozumieć tę drugą osobę i lepiej radzić sobie z zachowaniami, które przejawia. A także nauczyć się podejmować decyzje, kierując się własnymi potrzebami.

Wielu terapeutów twierdzi, że osobowość borderline to dominująca osobowość naszych czasów. Wśród osób dorosłych z diagnozą zaburzenia osobowości o typie borderline, zwykle około 70% stanowią kobiety. Częściowo może to wynikać z różnic temperamentu, prawdopodobnie kobiety częściej charakteryzują się labilnym usposobieniem. Jednak różnice między płciami uwarunkowane są środowiskowo, tzn. dziewczynki częściej są podporządkowywane i zniechęcane do wyrażania gniewu. Mężczyźni z zaburzeniem borderline przeważnie pozostają niezdiagnozowani, ponieważ obraz tego zaburzenia jest zupełnie inny niż u kobiet.

Co to jest zaburzenie osobowości borderline?

Osobowość borderline zalicza się do zaburzeń osobowości, czyli osobowości niepoprawnie ukształtowanej. Z zaburzeniem osobowości mamy do czynienia wówczas, kiedy osobowość zamiast uformować się jako konstelacja wielu różnych cech, rozwija się w jednym kierunku. Cecha dominująca, bardzo rozbudowana, stale przejawia się w życiu, w różnych jego sferach, we wszystkich relacjach i podejmowanych rolach. Cechą dominującą dla osobowości borderline jest przede wszystkim niestabilność oraz impulsywność, która określa ich zachowania, emocje, obraz siebie oraz zakłóca relacje z innymi ludźmi.

Osobowość borderline – cechy charakterystyczne

Zaburzenie osobowości borderline cechuje się:

• niezdolnością do kontrolowania zachowań emocjonalnych;
• skłonnością do działań gwałtownych, które zwykle prowadzą do konfliktów z otoczeniem;
• niezrównoważeniem emocjonalnym;
• intensywnymi, ale nietrwałymi związkami z innymi ludźmi;
• impulsywnymi zachowaniami autodestrukcyjnymi;
• powtarzającymi się samouszkodzeniami lub próbami samobójczymi;
• stałym uczuciem pustki wewnętrznej;
• zaburzeniem obrazu własnego “ja”, zwłaszcza poczuciem tożsamości;
• pozornie dobrym przystosowaniem społecznym (osoby z borderline nie tracą kontaktu z rzeczywistością, choć ich życie jest wyraźnie trudniejsze; gorzej radzą sobie w pracy, w relacjach z innymi ludźmi).

Bardzo charakterystyczne dla tego zaburzenia są wahania nastroju, napady intensywnego gniewu, niestabilny obraz siebie, niestabilne i naznaczone silnymi emocjami związki interpersonalne, silny lęk przed odrzuceniem i gorączkowe wysiłki mające na celu uniknięcie odrzucenia, działania autoagresywne i chroniczne dojmujące uczucie pustki (braku sensu w życiu).

Osoby z zaburzeniem osobowości borderline zachowują się tak jakby emocji odczuwały zbyt dużo, ale dominują tutaj emocje negatywne, przede wszystkim złość. Cały czas znajdują się w stanie emocjonalnego napięcia.

To co w ich życiu jest stabilne to właśnie ów brak stabilności, nieustanne balansowanie pomiędzy skrajnościami.

Jak się kształtuje zaburzenie osobowości borderline?

Wpływają na to predyspozycje biologiczne (bardziej labilny temperament) oraz środowisko rodzinne, które:

• było niebezpieczne i niestabilne. Osoba doświadczała braku poczucia bezpieczeństwa, co mogło wynikać z doświadczenia przemocy lub opuszczenia. W wielu innych przypadkach pojawiała się groźba wybuchu gniewu lub zastosowania przemocy bądź osoba była świadkiem przemocy wobec innego członka rodziny. Osoba miała częste doświadczenie opuszczenia, mogła być zostawiana na dłuższy czas bez opieki lub pod opieką osoby stosującej przemoc.
• było źródłem deprywacji emocjonalnej. Wczesne relacje z obiektem były bardzo ubogie. Fizyczna czułość, empatia, bliskość, wsparcie emocjonalne było niewystarczające lub po prostu go nie było. Na poziomie emocjonalnym osoba czuła się osamotniona.
• cechowały surowe kary i odrzucenie: krytyka i odrzucenie, surowe kary za popełniane błędy i brak wybaczenia.
• narzucało podporządkowanie: „nie okazuj tego co czujesz”, „nie płacz kiedy się zranisz”, „nie odczuwaj gniewu kiedy ktoś cię źle traktuje”, „nie miej słabości”. Wyrażanie emocji zwłaszcza złości i gniewu często wywoływało u rodzica gniew, co prowadziło do kary i wycofania miłości.

W wyniku takich doświadczeń u osoby mogą wykształcić się następujące przekonania: „nieprzyjemne uczucia nasilą się i mogą wymknąć spod kontroli”; „jestem bezradny i słaby”; „jestem bezradny, gdy pozostawi się mnie samemu sobie”; „muszę przez cały czas zachowywać czujność”; „ktoś musi zawsze przy mnie być, żeby mi we wszystkim pomagać i uchronić przed ewentualnym nieszczęściem”; „nie mogę ufać innym”; „nie radzę sobie w życiu tak dobrze jak inni”.

Uruchamiają się tutaj trzy podstawowe założenia: „świat jest niebezpieczny i wrogi”, „jestem bezsilny i podatny na zranienia” oraz „z natury jestem nie do przyjęcia”. Dwa pierwsze przekonania skłaniają do nadmiernej czujności oraz nieufności wobec innych osób. Osoby z borderline na przemian lgną do ludzi i odpychają ich, powodowani nieufnością.

Borderline u mężczyzn

Mężczyźni z zaburzeniem borderline przeważnie pozostają niezdiagnozowani, ponieważ obraz tego zaburzenia jest zupełnie inny niż u kobiet. Mężczyźni częściej charakteryzują się agresywnym temperamentem i raczej przejawiają skłonność do dominacji niż podporządkowania, a także do ukierunkowywania agresji na innych, a nie na siebie. Z tego powodu częściej diagnozuje się u nich narcystyczne lub aspołeczne zaburzenia osobowości.

Wiele z nich to osoby inteligentne, ale zaburzenie nie pozwala im się właściwie rozwijać – mają problem ze zdobyciem wykształcenia, nie podejmują pracy, często ją zmieniają lub wykonują pracę poniżej swoich możliwości. Bardzo często nadużywają substancji psychoaktywnych w ramach samoleczenia.

Wielu mężczyzn z zaburzeniem borderline może szukać pomocy z powodu kryzysu, zaburzenia stresu pourazowego, depresji czy uzależnienia.

Związek z mężczyzną borderline

Mężczyźni nawiązując relacje często ograniczają się do fazy zalotów, zakochują się, idealizują siebie i partnera. Osoby te łatwo upodobniają się do tych, z którymi właśnie przebywają. Takie osoby, jak i inni z ich otoczenia nie potrafią powiedzieć jacy są naprawdę, nie wspominają o ważnych sprawach ze swojego życia.

A potem przy pierwszych kłopotach uciekają. Podejmują wysiłki, aby uniknąć porzucenia, które faktycznie może ich spotkać lub które tylko ich zdaniem im zagraża. Idealizują swoich partnerów, aby zaraz ich deprecjonować

Związki są niezwykle intensywne i burzliwe, w relacjach towarzyszą im kryzysy i gwałtowne wybuchy złości.

Jak pisała Danuta Golec, psychoterapeutka analityczna:

„To, czego nie chce widzieć w sobie, przypisuje innym. Z poczuciem, że całkowicie się od tej emocji uwalnia. »We mnie nie ma agresji, ona jest w tobie«. Albo: »Może i jestem wściekły, ale to ty mnie celowo wkurzyłaś«. Zupa zawsze jest za słona. Odpowiedzialność – zawsze po drugiej stronie.”

Mężczyzna z borderline będzie doprowadzać raczej do tego, że to on będzie czuł się skrzywdzony przez osobę, wobec której mógłby czuć się winny.

Mężczyźni z borderline mają tendencję do gwałtownych i wyniszczających działań: mogą bez opamiętania wydawać pieniądze, wdawać się w niebezpieczne związki seksualne, nadużywać alkoholu lub zażywać związki psychoaktywne. Mają trudności z opanowaniem gniewu.