ADHD – przyczyny, objawy, diagnoza i leczenie nadpobudliwości psychoruchowej
Diagnoza ADHD – magiczne cztery literki, które dla jednych stanowią diagnostyczną ulgę, bo wreszcie rozumiemy dlaczego pewne sytuacje mają miejsce, dla innych wstęp do poczucia bezradności, bo właściwie co teraz? A dla jeszcze innych furtkę do łatwego wytłumaczenia „niedociągnięć” innego człowieka, swoiste „łatwe wytłumaczenie” i usprawiedliwienie dla niechęci do zmiany. Ale co to właściwie takiego? Zapraszam do dalszej części tekstu.
ADHD – co to takiego?
ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym, czyli powstającym w trakcie rozwoju układu nerwowego. Polega ono na pojawianiu się trudności w zakresie koncentracji uwagi, kontroli zachowania i kontroli impulsów. W tym miejscu należy dodać, iż ten brak kontroli nie jest absolutnie zależny od woli osoby dotkniętej zaburzeniem. Dziecko (lub osoba dorosła) nie działa intencjonalnie lub, jak kto woli, „z premedytacją”. W tym przypadku działanie wyprzedza jakąkolwiek refleksję!
Objawy ADHD
Typowymi objawami są trudności w zakresie koncentracji uwagi (niemożność usiedzenia na miejscu i zajmowania się czymś w skupieniu przez dłuższy czas), trudność w przestrzeganiu lub nawet postrzeganiu norm i zasad społecznych (co jest efektem wspomnianej wcześniej trudności w zakresie kontroli impulsów i braku uważności). Często ta impulsywność zderza się z normami i zasadami społecznymi, w których nie ma miejsca na odstępstwa (np. środowisko szkolne) to rodzi dodatkowe komplikacje pogłębiające trudności adaptacyjne i poczucie niedostosowania.
W tym miejscu należy dodać, iż ADHD nie jest zaburzeniem jednolitym. Z reguły występuje w podtypach mieszanych: z przewagą deficytów uwagi oraz z przewagą nadruchliwości i impulsywności.
Więc na ten temat pisaliśmy tutaj: ADHD u dorosłych – najczęstsze objawy i jak leczyć
Przyczyny zaburzeń ADHD
Przyczyny powstawania tego zaburzenia nie da się umiejscowić w jednym punkcie. Mamy tu do czynienia z wieloma czynnikami, które najprościej podzielić na dwie grupy: biologiczne (i tu sporo do powiedzenia mają geny) oraz środowiskowe (a tu nie zapominajmy o kulturze).
Przyczyny biologiczne – funkcjonowanie układu nerwowego
Analiza budowy i funkcjonowania układu nerwowego osób z ADHD (badania osób dorosłych) w porównaniu do osób, u których nie stwierdzono tego zaburzenia, ujawniają kilka wyraźnych różnic. Wyraźnie widoczne są różnice w wielkości takich struktur jak istota szara, kora w obszarze płata czołowego, skroniowego i kory motorycznej (płat ciemieniowy). Obszary te są wyraźnie mniejsze, co może mieć związek ze słabszym odżywieniem tych struktur. Zaobserwowano również różnice w budowie płata potylicznego, ciała prążkowanego, jąder podstawy oraz móżdżku – całościowo mają one wpływ na przebieg procesów uwagi oraz funkcje wykonawcze.
Geny, czyli statystyka
Badania wyraźnie wskazują na korelację pomiędzy występowaniem ADHD u rodziców i dzieci – wskaźnik ten wynosi aż 76%! I tak w kolejności: w przypadku jednego rodzica prawdopodobieństwo wynosi standardowe 50%, w przypadku bliźniąt jednojajowych, a więc z największą zbieżnością genetyczną, prawdopodobieństwo wystąpienia tego zaburzenia u obojga dzieci wynosi aż 81%, w przypadku bliźniąt dwujajowych spada do 29%. Dla porównania w przypadku dzieci z rodzin adopcyjnych korelacja pomiędzy wystąpieniem ADHD u dziecka w porównaniu do rodziców to zaledwie 6% co w zależności od metodologii, nieznacznie tylko wykracza poza granicę błędu statystycznego. W tej perspektywie liczby są nieubłagane.
Przyczyny środowiskowe
Pierwszy czynnik, który należy wziąć pod uwagę to stres. Podwyższony poziom stresu u matki w okresie ciąży może znacząco zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia ADHD u dziecka. Kolejnymi czynnikami prenatalnymi i okołoporodowymi są wszystkie te, które wpływają na zaburzenia rozwoju układu nerwowego czyli: ekspozycja na nikotynę i alkohol w czasie ciąży, wcześniactwo (ryzyko wystąpienia ADHD u dzieci urodzonych ok. 35 tyg. jest o 70% wyższe niż w przypadku dzieci urodzonych po 36 tygodniu ciąży), niska waga urodzeniowa (w przypadku dzieci o masie urodzeniowej poniżej 2.5 kg prawdopodobieństwo pojawienia się ADHD wzrasta do 90% w stosunku do dzieci o prawidłowej masie ciała).
Ciekawych danych dostarczają nam również badania porównawcze. Z badań dotyczących wieku rodziców wynika, że ryzyko występowania ADHD u potomstwa obojga rodziców poniżej 20 roku życia jest około 1,5 razy większe niż w przypadku osób w wieku 25-29 lat. Prawdopodobnie związane jest to ze zwiększonym poziomem stresu. W aspekcie uwarunkowań kulturowych i społecznych niezwykle istotne są aspekty związane z występowaniem takich chorób jak: depresji, zaburzeń afektywnych dwubiegunowych oraz psychotycznych u matki oraz zachowań antyspołecznych u ojca. Ten wątek sugeruje, iż zaburzenia regulacji emocji u rodziców mogą wpływać na predyspozycje do nasilenia efektów zaburzeń neurorozwojowych u dzieci.
Diagnoza ADHD i co dalej?
ADHD nie jest chorobą w dokładnym tego słowa rozumieniu lecz wspomnianym wcześniej zaburzeniem neurorozwojowym. Nie istnieje więc magiczny środek, który rozwiązałby wszelkie trudności z nim związane. Podstawą jest psychoedukacja oraz stosowanie przez rodziców i nauczycieli interwencji behawioralnych. Dodatkowo z pomocą przychodzi terapia rodzinna oraz socjoterapia. Niekiedy, w trudniejszych przypadkach, pomocniczo stosuje się farmakoterapię, która zwykle obejmuje leki psychostymulujące lub przeciwdepresyjne, jednak w przypadku dzieci jest to rzadko stosowane rozwiązanie.
Należy pamiętać, że w przypadku podejrzenia ADHD możemy skorzystać z wielu form wsparcia. Na pierwszej linii znajdują się wychowawcy placówek edukacyjnych, pedagodzy i psychologowie szkolni. Z pewnością warto skorzystać z konsultacji z psychoterapeutą przy współpracy z którym można opracować szczegółowy plan działań mających na celu poprawę funkcjonowania dziecka lub osoby dorosłej. Należy pamiętać, że na pomoc, pracę nad trudnością oraz zmianę nigdy nie jest za późno.
Bibliografia
[online] Statystyki (www.covidografia.pt/news/adhd-statistics-2021);
Szymona K., Joć E., Karakuła H., 2011, Therapy of mental disorders in developmental age-integrated model [W:] Bogucka-Kocka A., Feldo M., Kocki J. (red.), Selected problems of diagnosis, treatment and prophylaxis of a diasabled child, Polihymnia, Lublin, s. 131-138;
Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M., 1999, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Książka dla rodziców, nauczycieli, lekarzy, BiFolium, Lublin.
