Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) – na czym polega i jak wygląda leczenie?

Wiele osób, które otrzymało skierowanie na psychoterapię, bądź same zdecydowały się ją podjąć, zastanawia się nad wyborem odpowiedniego nurtu terapii. Nie zawsze psycholog-diagnosta czy psychiatra zostawiają pacjentom wskazówki. Wśród jednych z najpopularniejszych kierunków terapeutycznych znajduje się obecnie CBT — terapia poznawczo-behawioralna. Na czym polega terapia CBT i kto powinien się nią zainteresować? Zapraszam do dalszej lektury.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna – co to jest?

Terapia poznawczo-behawioralna nie jest nurtem całkowicie nowym — w częściowych wersjach praktykuje się ją od ponad stu lat. W ubiegłym wieku dużym zainteresowaniem psychologów klinicznych i psychoterapeutów cieszyły się zarówno psychoterapia poznawcza, jak i terapia behawioralna. Psychoterapia poznawczo-behawioralna może być skrótowo pojmowana jako fuzja metod cechujących te dwie techniki terapii.

Za oficjalne początki terapii poznawczo-behawioralnej uznaje się rok 1992, kiedy Europejskie Towarzystwo Psychoterapii Behawioralnej zmieniło nazwę na Europejskie Towarzystwo Psychoterapii Behawioralnej i Poznawczej. W Polsce głównym organem zajmującym się tym kierunkiem terapeutycznym jest Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczej i Behawioralnej.

Jednak mimo trzydziestu lat obecności w nowoczesnej psychologii, nurt poznawczo-behawioralny nie doczekał się wciąż unikalnej, jednolitej, zwięzłej definicji — terapia poznawczo-behawioralna jest definiowana bardziej poprzez charakterystykę pracy z pacjentem i określony cel. Założeniem psychoterapii poznawczo-behawioralnej ma być pomoc pacjentowi w leczeniu różnych problemów psychicznych, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe (na przykład terapia behawioralna zaburzeń lękowych), jak również zaburzeń osobowości.

Główną ideą jest praca nad związkami zachodzącymi między zachowaniem, myślami i emocjami. Psychoterapia poznawczo-behawioralna pomaga je zrozumieć i modyfikować.

Terapia poznawczo-behawioralna – założenia

Na czym polega terapia poznawczo-behawioralna? Teorie, które leżą u podstaw psychoterapii CBT zakładają, że zachowanie oraz treści człowieka nabywane są w trakcie procesu uczenia. Uczenie to następuje w drodze warunkowania klasycznego czy modelowania, a nastrój towarzyszący danej chwili, ma wpływ zarówno na reakcje fizjologiczne, jak i na zachowanie człowieka. Terapia poznawcza oparta jest na wykorzystywaniu tej wiedzy w praktyce.

Ważnym elementem teorii jest założenie, że nabyte na drodze uczenia się zachowania i przekonania mogą być uświadomione i modyfikowane. Poprzez zrozumienie własnych procesów psychicznych jednostka może oceniać i zmieniać skonstruowane wcześniej schematy poznawcze — nieświadome przekonania czy wzory postępowania. Tym samym, może je również korygować — i na tym opiera się terapia CBT.

CBT – na czym polega terapia?

Terapia CBT to powszechna metoda leczenia zaburzeń psychicznych. Jest formą psychoterapii szczególnie często wykorzystywaną w leczeniu depresji oraz zaburzeń lękowych, ale również zaburzeń osobowości. Behawioralna strona terapii jest również często stosowana w przypadku młodszych pacjentów (terapia behawioralna dzieci jest elementem terapii CBT często wykorzystywanym na przykład przy leczeniu zaburzeń zachowania).

Celem współczesnej terapii poznawczo-behawioralnej jest zazwyczaj zmiana zachowania i myślenia pacjenta tak, aby zredukować lub wyeliminować towarzyszący mu dyskomfort psychiczny.

W czasie trwania terapii pacjent pracuje nad uświadomieniem sobie swoich schematów poznawczych. Nieoceniona jest przy tym pomoc uważnego terapeuty CBT. Wspólnie analizują zachowania pacjenta, zastanawiając się nad jego przyczynami. W czasie trwania terapii CBT pacjent uświadamia sobie własne przekonania, które do tej pory nie znajdowały się w obrębie jego świadomości. Daje to możliwość zmiany zachowania i zwiększenia komfortu życia pacjenta.

Przebieg terapii CBT

Wielu pacjentów zastanawia się jak przebiega psychoterapia poznawczo-behawioralna. Nie są do końca pewni, jak wyglądają spotkania z terapeutą. Aby zrozumieć, na czym polega psychoterapia, można prześledzić jej kolejne kroki.

Etap pierwszy – konsultacja

Pierwszym etapem zazwyczaj są konsultacje, obejmujące jedną lub dwie wizyty. Podczas tych spotkań obydwie strony pochylają się nad problemami pacjenta. Z pomocą terapeuty CBT pacjent podsumowuje swoje dotychczasowe doświadczenia, oraz obecną sytuację — wraz z ilością i natężeniem symptomów, które chciałby zmniejszyć lub wyeliminować w procesie terapii. Taka lista problemów służy do ustalenia ogólnego modelu funkcjonowania osoby, która zgłasza się na terapię.

Etap drugi – ustalenie celu terapii

Ustalenie modelu funkcjonowania i pochylenie się nad problemami pacjenta prowadzi kolejno do ustalenia, co jest celem terapii. Terapeuta i pacjent przygotowują, spisują lub omawiają listę potencjalnych celów, które pacjent chciałby osiągnąć. Kolejne sesje terapeutyczne skupiają się na osiągnięciu tych założeń. Poprzez terapię CBT człowiek uczy się analizować sytuacje, w jakich się znajduje, a następnie — wprowadzać zmiany w codziennym funkcjonowaniu poprzez techniki, których uczy się na terapii. Mechanizm ten znany jest jako Racjonalna Terapia Zachowania. Metoda terapii CBT to również dialog sokratejski, w którym pacjent i terapeuta starają się przeanalizować, czy na przykład przynosząca cierpienie sytuacja wygląda podobnie w oczach zewnętrznego obserwatora.

Etap trzeci – weryfikacja wniosków

Końcowym etapem terapii poznawczo-behawioralnej jest weryfikacja wniosków, oraz ich podsumowanie. Efektem terapii poznawczo-behawioralnej powinna być umiejętność radzenia sobie w sytuacjach, które do tej pory były dla pacjenta zbyt trudne. Po ukończeniu terapii CBT pacjent dostaje również wskazówki jak postępować gdy problemy wrócą. Warto też pamiętać, że przebieg terapii poznawczo-behawioralnej zależy też od indywidualnego przypadku pacjenta.

Jedną z istotnych kwestii dotyczących psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest psychoedukacja. Odbywa się ona w trakcie terapii i polega na uświadamianiu pacjentowi istotnych kwestii dotyczących zarówno mechanizmów zachodzących w jego psychice, jak i ogólnych metod psychoterapii osób z jego problemami. W czasie terapii człowiek poznaje formy leczenia terapeutycznego, ich działanie, oraz zasady interakcji pomiędzy myślami, emocjami oraz zachowaniem człowieka. Pomaga to skutecznie pochylić się wspólnie nad problemami pacjenta.

Terapia CBT – rodzaje psychoterapii

Terapia CBT skupia w sobie wiele pomniejszych nurtów terapii. Rodzaj terapii poznawczo-behawioralnej zależy głównie od potrzeb i wymagań pacjenta. Wśród poszczególnych nurtów psychoterapii popularne są między innymi terapia schematów (czyli modyfikacja nabytych schematów poznawczych — terapia schematów pomaga je przeorganizować na nowo), terapia dialektyczno-behawioralna, czy wspomniana wcześniej Racjonalna Terapia Zachowania. Plusem terapii CBT jest również to, że może w większości przypadków odbywać się online (kliknij, by dowiedzieć się więcej). Nieraz od odpowiedniego dobrania form terapii CBT zależy skuteczność terapii poznawczo – behawioralnej u danego pacjenta. Terapia poznawczo – behawioralna obejmuje wiele nurtów, a ich wybór zazwyczaj zależy od diagnozy i decyzji terapeuty CBT.

Ile trwa terapia poznawczo-behawioralna?

W porównaniu do innych nurtów terapii psychologicznej terapia poznawczo-behawioralna uważana jest za terapię krótkoterminową (na przykład behawioralna terapia krótkoterminowa). Czas terapii CBT szacuje się na przedział od sześciu tygodni do pół roku, jednak są przypadki, gdzie trwa ona dłużej. W czasie terapii pacjent i terapeuta mogą zmienić założenia dotyczące trwania leczenia CBT, biorąc pod uwagę to, jak przebiega psychoterapia poznawczo-behawioralna, postępy i bieżącą sytuację. Szybka eliminacja objawów dzięki terapii poznawczo-behawioralnej to jeden z największych plusów tego kierunku terapii psychologicznej i powód jej ogromnej popularności. Po zakończeniu terapii CBT większość pacjentów, mimo krótkiego czasu jej trwania, potrafi efektywnie wykorzystywać nabyte umiejętności w praktyce.

Kiedy psychoterapia CBT jest najbardziej przydatna?

Podejście poznawczo-behawioralne jest jednym z najbardziej cenionych i najchętniej wykorzystywanym przez specjalistów terapii psychologicznej na całym świecie. Terapię behawioralną rozwijano przez lata i dziś stanowi jeden z dominujących nurtów. Terapia CBT pomaga przede wszystkim przy różnych formach zaburzeń lękowych i depresyjnych, ale nie ogranicza się jedynie do tych zaburzeń. Terapia CBT przynosi dobre efekty również w przypadku psychoterapii dziecięcej. Jasna struktura i klarowne techniki terapii poznawczo-behawioralnej są dużym walorem w przypadku komunikacji z małym pacjentem. Z kolei terapia dialektyczno-behawioralna często wykorzystywana jest w przypadku pacjentów z zaburzeniami osobowości.

Krytyka terapii poznawczo-behawioralnej dotyczy zazwyczaj czasu jej trwania. Również intensywność leczenia metodą CBT niektórzy specjaliści uważają za zbyt kosztogenną w przypadku niektórych pacjentów. Warto jednak pamiętać, że czas terapii może być tutaj zarówno plusem jak i minusem – dla wielu pacjentów szybka redukcja objawów uniemożliwiających funkcjonowanie jest priorytetem.

W przypadku terapii psychologicznej warto dobrać nurt odpowiednio do pacjenta. Zarówno terapia behawioralna, jak i inne uznane przez specjalistów rodzaje terapii mogą efektywnie pomóc. W przypadku niektórych zaburzeń psychoterapia CBT okazuje się być jedną z tych najbardziej pomocnych. Po ukończeniu terapii CBT wielu pacjentów odczuwa zdecydowaną poprawę jakości życia i funkcjonowania.

Terapia poznawczo-behawioralna – na co warto zwrócić uwagę?

Dzięki terapii CBT wiele osób skutecznie powróciło do zdrowia i harmonii psychicznej. Jednak tak jak w przypadku każdej innej terapii psychologicznej ważne jest, by wybrać odpowiedniego specjalistę. Terapię CBT należy przeprowadzać jedynie, gdy ma się ku temu uprawnienia, dlatego wskazane jest, by sprawdzić kwalifikacje terapeuty. Terapia CBT pomaga wówczas, gdy jest prowadzona przez kompetentnego i wykształconego specjalistę.

Bibliografia

1. Kołodziejek, M. (2008). Depresja u dzieci i młodzieży, terapia poznawczo–behawioralna. Psychoterapia, 2(145):15–33.
2. Konieczny, K., Rachubińska. K., Psychoterapia poznawczo-behawioralna online jako forma leczenia depresji — przegląd badań. w: Nauka, Badania i Doniesienia Naukowe 2021 Nauki humanistyczne i społeczne, Idea Knowledge Future, Świebodzice, 2021.
3. Popiel, A., Pragłowska, E. (2009), Psychoterapia poznawczo-behawioralna — praktyka oparta na badaniach empirycznych Psychiatria w Praktyce Klinicznej, 2(3):146 —155.
4. [online] Suwaj, A. Krótka charakterystyka terapii poznawczo-behawioralnej. [www.psychologtomaszow.pl/images/Artyku%C5%82_o_terapii2.pdf ]

Sensity

Sensity.pl to poradnia psychologiczna, której misją jest pomoc rodzinom w pokonywaniu kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy z parami i małżeństwami, które znajdują się w sytuacji około rozwodowej. Sensity.pl nie mediuje rozwodów, zawsze walczymy o uratowanie związku i rodziny.

Umów online spotkanie z terapeutą