Pracoholizm – co to, przyczyny, objawy, diagnoza i leczenie uzależnienia od pracy

Pracoholizm nie jest pojęciem nowym. Często używamy go w znaczeniu powszechnym, nazywając pracoholikiem osobę, która po prostu dużo pracuje. Niekiedy nawet z podziwem — dla wielu z nas tak duży czas poświęcony pracy wydaje się dużą zaletą. Jednak problem pracoholizmu jest złożony, a sam pracoholizm został opisany jako jednostka chorobowa. Silny przymus wykonywania pracy to zaburzenie równowagi życia codziennego, które może skończyć się bardzo negatywnymi konsekwencjami.

Jakie są objawy pracoholizmu? Kiedy to tylko zwykłe zaangażowanie w pracę – a kiedy możemy podejrzewać pracoholizm? Jakie są skutki pracoholizmu? Kto diagnozuje pracoholizm? I przede wszystkim – jak zwalczyć pracoholizm i leczyć uzależnienie? Odpowiedź na te pytania znajdziesz w dalszej części tekstu.

Co to jest pracoholizm?

Czym jest pracoholizm?

Brakuje jednej definicji pracoholizmu – istnieje wiele opisów powyższego zjawiska. Jednak najczęściej termin pracoholizm to definicja uzależnienia od pracy. Jest to przykład uzależnienia behawioralnego (w odróżnieniu od uzależnienia farmakologicznego, zależni jesteśmy od czynności, nie zaś substancji). W kryteriach Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń WHO ICD-11 ani w klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5 pracoholizm nie jest uwzględniony jako osobna jednostka (choć znajduje się tam na przykład uzależnienie od internetu). Jednak wielu specjalistów opisuje problem uzależnienia od pracy według kategorii typowych dla uzależnień. W tym przypadku klasyfikacja pracoholizmu często opiera się o jego stopień natężenia.

Definicja uzależnienia od pracy – jaka jest?

Czy pracoholizm to choroba psychiczna? Nie do końca. Choć nie jest to osobne uzależnienie, pracoholizm staje się coraz poważniejszym problemem w społeczeństwie – szacuje się, że nadmiarowe zaabsorbowanie pracą dotyczy już 25-30 proc. populacji w wieku produkcyjnym. Jednak umowna klasyfikacja pracoholizmu uwzględnia jego różne fazy i rodzaje. Najprostsza definicja pracoholizmu to określenie go jako przykład patologicznego zachowania, w którym praca staje się obsesją i czymś ważniejszym niż inne sfery życia pracoholika – czasami nawet potrzeby fizjologiczne. Życie osobiste pracoholika staje się nieważne, a ilość czasu poświęconego na pracę dramatycznie się zwiększa. Cierpi również życie rodzinne pracoholika.

Przymus pracy – kiedy zaobserwowano go po raz pierwszy?

Pierwsze trudności w kontrolowaniu czasu pracy i związane z tym negatywne konsekwencje dla jednostki zostały zauważone i opisane już bardzo dawno temu. Jednak termin pracoholizm zyskał popularność dopiero w 1971 r. Odpowiedzialny jest za to zajmujący się psychologią religii amerykański pastor, Wayne Oates, który poświęcił mu książkę Spowiedź pracoholika.

W dobie szybko rozwijającej się technologii i czasach, w których ludzie pracują coraz więcej i więcej, a bardzo szybkie tempo życia jeszcze bardziej nakręca potrzeby finansowe, problem pracoholizmu zaczął zyskiwać na ważności. Coraz więcej ludzi zaczyna podejrzewać u siebie pracoholizm i coraz więcej próbuje z nim walczyć, gdyż skutki i negatywne konsekwencje pracoholizmu dla ludzkiego organizmu okazują się być niezwykle niebezpieczne.

Przyczyny pracoholizmu

Jakie są przyczyny pracoholizmu?

Do kwestii przyczyn pracoholizmu można podejść dwojako. Istnieją bowiem różne rodzaje pracoholizmu i jego podłoża. Nie bez znaczenia jest fakt, w jakim żyjemy społeczeństwie – kapitalistyczna pogoń za pieniędzmi, kryzysy, niespokojne czasy, powodują, że coraz bardziej obawiamy się o zabezpieczenie finansowe na przyszłość i utratę pracy. W tym celu pracujemy więcej i więcej, aby nie pozwolić sobie na jej utratę.

U niektórych jednostek dochodzi jednak do całkowitego zachwiania równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym. Uzależniona od pracy osoba jest przekonana, że to, co stanowi jej wewnętrzny przymus do pracy, dotyczy każdego. W rzeczywistości jednak pogrąża się w swoim pracoholizmie coraz bardziej. Czasami zbytniemu zaangażowaniu w obowiązki służbowe sprzyjają nienormowany czas pracy oraz samo środowisko pracy – zwłaszcza gdy pacjentowi towarzyszą problemy rodzinne, a w miejscu pełnienia obowiązków zawodowych czuje się ważny i doceniany, zwiększa się wtedy bowiem poczucie własnej wartości pracoholika. Kolejne fazy pracoholizmu sprawiają, że problem narasta, a pacjent traci kontrolę nad własnym życiem.

Skąd bierze się pracoholizm?

Wielu psychologów – ekspertów w kwestii uzależnienia od pracy – zwraca uwagę na fakt, że na pracoholizm w dużej mierze narażeni są perfekcjoniści. To wskazuje na osobowościowe predyspozycje do uzależnienia od pracy. Dążenie do doskonałości w życiu zawodowym sprawia, że pracownik nie potrafi w żaden sposób odpuścić najmniejszego błędu czy zaniechania – wszystko musi być zrobione idealnie. Poświęca więc na pracę coraz więcej czasu i swojego zaangażowania, na czym cierpi czas wolny i rodzina. Pracoholizm staje się wkrótce całym światem danej jednostki. Charakterystyka pracoholizmu sprawia, że podatne są na niego również osoby, które w dzieciństwie musiały zapracowywać na uwagę dobrymi ocenami czy wykonywanymi obowiązkami – w ten sposób poświęcenie się pracy uważają za jedyne potwierdzenie własnej wartości.

Objawy pracoholizmu

Objawy pracoholizmu – jakie są?

Aby rozpoznać i leczyć pracoholizm, specjaliści biorą pod uwagę różne kwestie. Zwracają uwagę zarówno na źródło, z którego wywodzi się problem pracoholizmu u danego pacjenta, ale też jak i natężenie objawów. Bierze się pod uwagę wskaźniki poznawcze (ciągła potrzeba wykonywania obowiązków służbowych, wyolbrzymione przekonanie o wartości pracy), emocjonalne (u pacjenta występuje radość, satysfakcja i poczucie zadowolenia kiedy pracuje, zaś złość, frustracja i rozdrażnienie, kiedy tego nie robi) oraz behawioralne (ilość nadgodzin, praca w weekend).

Oczywiście te ostatnie czynniki mogą być powodowane przez potrzeby zewnętrzne (chęć szybszej spłaty kredytu, wyjście z długów) i nie mówimy wtedy o pracoholizmie jako zaburzeniu. Dopiero współwystępowanie różnych czynników i zachwianie balansu pomiędzy pracą i resztą życia oraz stały przymus pracy stają się pracoholizmem.

Jak się może objawiać pracoholizm?

Jak rozpoznać pracoholizm? Aktywność zawodowa pracownika to oczywiście kwestia, której specjaliści przyglądają się najdokładniej. Osoby uzależnione od pracy, przymus do wykonywania obowiązków służbowych traktują jako normę. Osoba cierpiąca na pracoholizm zazwyczaj sama bierze na siebie wszystkie zadania. Pracuje dłużej, niż powinna i korzysta z każdej możliwej okazji, by poświęcić czas pracy. Pracoholik nie jest w stanie uwolnić się od myśli o pracy. Obsesyjna potrzeba wykonywania obowiązków służbowych sprawia, że praca przenika wszystkie sfery życia pracoholika. Tak często wyglądają pierwsze objawy pracoholizmu.

Kiedy zaczyna się pracoholizm?

Czas wolny pracoholika również jest przesiąknięty pracą, gdyż cierpiąca nań osoba nie jest w stanie oderwać się myślami od życia zawodowego. W związku z tym – nie wypoczywa. Ilość czasu poświęconego na pracę staje się w końcu tak wielka, że pacjent zaczyna zaniedbywać zdrowy tryb życia. Pojawiają się problemy ze snem, jego stan psychiczny się pogarsza. Niestety wewnętrzny przymus do pracy i trudności w kontrolowaniu czasu pracy stają się zbyt duże, by pracownik sam poradził sobie z tym problemem. Praca staje się obsesją i cokolwiek inne przestaje się liczyć.

Fazy pracoholizmu możemy podzielić na trzy etapy:

• wstępny, gdzie pojawiają się deficyty psychiczne,
• krytyczny, gdzie dochodzi do skrajnego poświęcenia się pracy i objawów fizycznych,
• chroniczny, gdzie pacjent zaniedbuje pożywienie, a nawet rytm dnia i nocy i który doprowadza do całkowitego wyczerpania organizmu.

Pracoholizm a zaangażowanie i poświęcenie

Specyfika pracoholizmu – pułapki

Kiedy możemy podejrzewać pracoholizm? Niektórym niezwykle trudno jest odróżnić pracoholizm od profesjonalnego i cenionego zaangażowania w pracę. Stąd termin pracoholik przez wielu uważany jest za komplement. Warto jednak pamiętać, że aktywność zawodowa pracoholika tak naprawdę nigdy nie przynosi mu satysfakcji. Ciągle chce pracować więcej i więcej. Specyfika pracoholizmu sprawia, że choć sukces zawodowy pracoholika jest dla niego tak ważny, w zasadzie nigdy nie może odczuć pełnego spełnienia — stąd zatracanie się w pracy. Dlatego jest aktywny zawodowo niemal cały czas, a ilość wykonywanej pracy negatywnie wpływa na balans między życiem osobistym a karierą zawodową pacjenta.

Skutki uzależnienia od pracy

Skutki i negatywne konsekwencje pracoholizmu — jak wyglądają?

Skutki pracoholizmu unaoczniają, dlaczego należy leczyć uzależnienie od pracy. Przede wszystkim, cierpi czas wolny pracoholika. Każdy z nas potrzebuje chwili relaksu, by odpowiednio funkcjonować. Jednak życie osobiste pracoholika w zasadzie nie istnieje, przynajmniej w momencie, w którym problem pracoholizmu jest już bardzo zaawansowany. Sukces zawodowy pracoholika staje się jego celem nadrzędnym. W jego życiu nie ma już czasu na przyjemności. Jednak praca paradoksalnie również wiąże się głównie ze stresem i chęcią coraz szybszego podbijania wyników. Stąd w egzystencji pracownika w pewnym momencie dominuje głównie napięcie i lęk, a nie satysfakcja.

Konsekwencje zdrowotne pracoholizmu

Powikłania pracoholizmu bywają niebezpieczne również dla zdrowia fizycznego. Niedosypianie, niedojadanie, ciągłe życie w stresie, powodują, że pojawiają się pierwsze sygnały ze strony ciała. Wiele osób uzależnionych od pracy cierpi z powodu niewłaściwego ciśnienia krwi, osłabienia, twierdzi jednak, że nie ma czasu na zwolnienie lekarskie. Urlop pracoholika nieraz staje się dla niego karą, gdyż i tak myśli o pracy.

Warto pamiętać, że fizyczne skutki pracoholizmu mogą być naprawdę poważne – pierwszy przypadek śmierci z przepracowania został opisywany już w 1969 r. w Japonii. Od tamtego czasu niekiedy media alarmują o kolejnych takich przypadkach. Osoby, które zastanawiają się, czy leczyć uzależnienie od pracy, powinny wziąć pod uwagę możliwe konsekwencje Niestety często aktywność zawodowa pracoholika przesłania mu cały świat – do tego stopnia, że nie jest w stanie zauważyć postępujących problemów somatycznych.

Wpływ pracoholizmu na rodzinę i związek

Życie prywatne pracoholika – jak wygląda?

Życie rodzinne pracoholika to często ten obszar, który najbardziej cierpi z powodu uzależnienia od pracy. Brak czasu dla rodziny i przyjaciół często skutkuje kryzysem rodziny i jej rozpadem. Urlop pracoholika jest zarówno dla niego, jak i dla jego bliskich dużym problemem – osoba cierpiąca na pracoholizm nawet wtedy potrafi zajmować się obowiązkami służbowymi. Ze względu na koncentrację na pracy, życie prywatne pracoholika staje się uboższe w emocje i relacje. Nierzadko rodzina zastanawia się jak pomóc pracoholikowi rozpoznać i leczyć pracoholizm, ale pacjent czasami nie potrafi już sam wyjść z pułapki ciągłej pracy.

Jak można pomóc pracoholikowi?

Warto pamiętać, że pracoholizm, szczególnie na późniejszych etapach i w niektórych przypadkach może być niebezpieczny dla zdrowia i życia pacjenta. Dlatego warto porozmawiać z bliską osobą o tym, czy rozważa leczenie pracoholizmu. Być może stanie się to dla niej impulsem do tego, by poszukać wiedzy o tym, jak rozpoznać i leczyć pracoholizm. Z pewnością przyniesie to benefity osobie cierpiącej z powodu uzależnienia.

Diagnoza pracoholizmu. Kto ją wykonuje i jak wygląda?

Czy pracoholizm się leczy?

Wiele osób zastanawia się jak rozpoznać i leczyć pracoholizm. Główną metodą leczenia pracoholizmu jest psychoterapia. Osobom podejrzewającym u siebie problem ze stosunkiem do pracy, zaleca się konsultację u psychologa i jeśli okaże się to konieczne — podjęcie terapii pracoholizmu. Istnieje wiele różnych nurtów terapeutycznych, które dobierane są w zależności od potrzeb pacjenta i charakterystyki przypadku. Więcej o psychoterapii możesz przeczytać tutaj.

Leczenie pracoholizmu – farmakologia

Leczeniem pracoholizmu rzadziej zajmują się psychiatrzy (chyba, że są także psychoterapeutami). Zwykle wsparcie farmakologiczne jest niezbędne wówczas, gdy pojawiają się stany lękowe, zaburzenia snu lub depresja. W zależności od fizycznych skutków pracoholizmu, w proces leczenia i terapii mogą być także zaangażowani lekarze innych specjalności – na przykład kardiolog.

Jak leczyć pracoholizm – terapia uzależnienia od pracy

Jak leczyć pracoholizm poprzez psychoterapię? Najczęstszym wyborem staje się terapia poznawczo-behawioralna. Bardzo ważnym elementem jest ustalanie planu i harmonogramu dnia, który ma wprowadzić balans w życie pacjenta. Psychoterapeuta uczy także pacjenta rozpoznawać własne emocje i uświadamiać je sobie. Pacjent na drodze terapii pracoholizmu pozbywa się niewłaściwych przekonań o pracy i schematów postępowania. Czasami niezbędna okazuje się zmiana pracy, jednak nie zawsze jest to regułą.

Jak unikać pracoholizmu?

Sposoby leczenia pracoholizmu to jedno, warto jednak do niego przede wszystkim nie dopuścić. W tym celu należy zadbać o właściwe proporcje życia zawodowego i prywatnego. Pielęgnowanie relacji, dbanie o kontakty z rodziną i przyjaciółmi, poświęcenie więcej uwagi rodzinie – to działania, które znacząco obniżają ryzyko wpadnięcia w nałóg pracy. Warto również znaleźć sobie pasję i hobby, które pozwolą nam oderwać się od służbowych zmartwień. Zaś w przypadku gdy czujemy, że stosunek do pracy wymyka się nam spod kontroli – nie zwlekać z wizytą u specjalisty, by otrzymać porady w zakresie odpowiedniej profilaktyki.

Bibliografia

1. Dudek, B. (2008). Pracoholizm–szkodliwy skutek nadmiernego zaangażowania w pracę. Medycyna pracy, 59(3), 247-254.
2. Malinowska, D., Staszczyk, S., & Tokarz, A. (2015). Pracoholizm–wskazania dotyczące diagnozy oraz przegląd działań interwencyjnych. Medycyna Pracy, 66(1), 71-83.
3. Paluchowski, W., Hornowska, E. O pojęciu pracoholizmu. Wydawnictwo Rys, Poznań, 2021.
4. Wojdyło, K. (2013). Pracoholizm–poznawczo-behawioralny model psychoterapii. Nauka, 4(13), 123-134.

Sensity

Sensity.pl to poradnia psychologiczna, której misją jest pomoc rodzinom w pokonywaniu kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy z parami i małżeństwami, które znajdują się w sytuacji około rozwodowej. Sensity.pl nie mediuje rozwodów, zawsze walczymy o uratowanie związku i rodziny.

Umów online spotkanie z terapeutą