Zespół Aspergera u dorosłych – cechy, objawy, terapia

Choć o zespole Aspergera mówi i pisze się dużo w mediach, wiele osób nadal ma wątpliwości co do tego, czym właściwie jest ta jednostka diagnostyczna. Nie każdy rozumie zależność między zespołem Aspergera i spektrum autyzmu, nie każdy też potrafi zdefiniować podstawowe objawy. Kiedy można zdiagnozować zespół Aspergera? Jak wyglądają objawy zespołu Aspergera? U kogo zespół Aspergera występuje częściej — u kobiet czy u mężczyzn? Jak wygląda terapia zespołu Aspergera? Oto najbardziej charakterystyczne cechy syndromu Aspergera.

Zespół Aspergera – definicje diagnostyczne

Historia zespołu Aspergera ma swoje źródła w I połowie XX wieku. Zespół Aspergera opisany został dokładniej w latach 40. ubiegłego wieku przez Hansa Aspergera, austriackiego lekarza. Warto jednak zauważyć, że choć syndrom został nazwany na jego cześć, nie jest on pierwszą osobą, która podjęła się próby opisu tego zjawiska. przed nim prawdopodobnie robiła to również rosyjska specjalistka z dziedziny neurologii, Ewa Ssucharewa, a także austriacko-amerykański lekarz, Leo Kanner. Do klasyfikacji DSM-IV i ICD-10 zespół Aspergera trafił kolejno w 1994 i 1996 r. jako całościowe zaburzenie rozwoju ze spektrum autyzmu. Warto również zauważyć, że w niektórych miejscach pojawia się termin choroba Aspergera, który jest jednak całkowicie mylny — zespół Aspergera nigdy nie miał bowiem statusu choroby.

Choć do niedawna traktowano zespół Aspergera jako osobną jednostkę, w styczniu 2022 r. do rąk specjalistów trafił nowy podręcznik diagnostyczny, ICD-11, w którym zespół Aspergera nie jest już wspominany. Podobnie jest w DSM-V. Obecnie mamy do czynienia ze spektrum autyzmu, bez zdecydowanego dzielenia różnych jego form na mniej i bardziej zaawansowane. Oznacza to, że od tego czasu termin zespół Aspergera funkcjonuje już jedynie w mowie potocznej — jako określenie na łagodne spektrum autyzmu. Wielu pacjentów czy rodziców, a także klinicystów, nadal go używa w odniesieniu do siebie czy codziennej pracy, jednak w prasie naukowej czy podręcznikach wydanych po 2022 r. będziemy spotykać ten termin zdecydowanie rzadziej. Zespół Aspergera oficjalnie zawiera się teraz w spektrum autyzmu.

Objawy zespołu Aspergera

Zmiany diagnostyczne dotyczące postrzegania spektrum autyzmu niejako wymusiły również zmianę jego pojmowania, a także wszystkiego, co wiemy na ten temat. Obecnie cała wiedza dotycząca spektrum musi zostać przeorganizowana. Jeśli jednak przyjmiemy roboczo, że zespół Aspergera dotyczy łagodnego spektrum autyzmu, możemy wyróżnić pewne jego cechy.

Objawy i trudności zespołu Aspergera, które zostały wymienione w poprzednich wersjach podręczników diagnostycznych, są bardzo różnorodne. Do zespołu Aspergera zaliczają się między innymi: zaburzenia komunikacji werbalnej i niewerbalnej, egocentryzm, zawężone więzi społeczne, stereotypowość zachowań, zawężenie zainteresowań oraz fiksacja na konkretnym ich obszarze, utrudniona adaptacja do zmian w otoczeniu, a także zaburzenia koordynacji ruchowej. Tym, co według specjalistów różnicowało zespół Aspergera od autyzmu, jest rozwój intelektualny i samoobsługi, odpowiedni do wieku i przebiegający tak samo, jak u dzieci bez diagnozy zaburzeń rozwojowych. Dzieci z zespołem Aspergera cechuje też brak trudności w zakresie rozwoju mowy, co często zauważano u dzieci z autyzmem.

Ale nie wszystkie osoby z zespołem Aspergera spełniają te warunki. Jeśli pokusić się o krótką charakterystykę, to objawy zespołu Aspergera koncentrują się jednak przede wszystkim wokół społecznego funkcjonowania jednostki.

Zespół Aspergera – wewnętrzne zróżnicowanie cech

Warto zauważyć, że nie wszystkie wyżej wymienione objawy występują u każdej jednostki z zespołem Aspergera. I jednocześnie — nie jest tak, że każdorazowe wystąpienie tych cech warunkuje występowanie tej dawnej jednostki diagnostycznej. Obecnie wiemy, że symptomy zespołu Aspergera są bardzo różnorodne, a diagnostyka zespołu Aspergera — niezwykle trudna i wymagająca doświadczonego zespołu diagnostycznego. Nierzadko, aby zdiagnozować zespół Aspergera (dziś – spektrum autyzmu), specjaliści potrzebują kilku spotkań z pacjentem, zwłaszcza jeśli diagnoza prowadzona jest u osoby dorosłej.

Występowanie zespołu Aspergera, według poprzednich kryteriów diagnostycznych, można oszacować na około 1:300 osób dorosłych. Jednak niektóre badania sugerują, że cechy tego syndromu może mieć nawet 8,5 proc. populacji. U kobiet zespół Aspergera był diagnozowany rzadziej niż u mężczyzn. Jednak współcześni specjaliści zauważają, że powodem mogły być błędy w kryteriach diagnostycznych, które nie uwzględniały niektórych aspektów kulturowych. Na przykład tego, że kobiety przechodzą intensywniejszy trening umiejętności społecznych w dzieciństwie, co ma wpływ na umiejętności komunikacyjne.

Zespół Aspergera – mity

Dawniej twierdzono, że w zespole Aspergera agresja pojawia się częściej niż u osób bez diagnozy. Dziś wiemy jednak, że osoby z zespołem częściej padają ofiarą agresji, niż zostają jej sprawcami. U kobiet zespół Aspergera przez lata był diagnozowany zbyt rzadko. A wynikało to z tego, że rzadziej niż mężczyźni miały objawy deficytów w strefie werbalnej. Kobiety z zespołem Aspergera nierzadko mają nieco inne objawy niż mężczyźni. Choć nie jest to regułą — na przykład zdarza się, że lepiej funkcjonują w sytuacjach społecznych. Pacjenci z zespołem Aspergera niezależnie od tego czy posiadają problemy w sferze społecznej, potrafią także zbudować zdrowy i satysfakcjonujący związek.

Zespół Aspergera – przyczyny

Przyczyny zespołu Aspergera nie są do końca jasno zdefiniowane. Większość specjalistów jest jednak zdania, że autyzm ma podłoże genetyczne, gdyż niektóre objawy Aspergera mają już dzieci przed ukończeniem 1. roku życia. U dzieci zespołu Aspergera można więc doszukiwać się bardzo wcześnie. Choć klinicyści ostrzegają, że poniżej piątego roku życia nie jest to wcale proste. Można jednak zauważyć pewne charakterystyczne dla zespołu Aspergera symptomy. W czasach, gdy ten termin diagnostyczny był jeszcze w użyciu, zespół Aspergera rozpoznawany był najczęściej między 8. a 11. rokiem życia. W tym wieku zazwyczaj dochodzi już do rozwinięcia zespołu Aspergera w widoczny sposób, choć również nie jest to regułą.

Mocnym argumentem przemawiającym za dziedzicznością spektrum autyzmu — również łagodnego — jest fakt, że wiele osób z tą diagnozą ma także rodziców, dziadków czy rodzeństwo na spektrum. W przypadku Zespołu Aspergera zaobserwowano w czasie diagnostyki dziecka, że również rodzice spełniają kryteria diagnozy — często nawet o tym nie wiedząc. Jeżeli chodzi o diagnostykę osób dorosłych, to prawdopodobieństwo zespołu Aspergera i takiej właśnie diagnozy znacząco się zwiększa, jeśli objawy występowały już w dzieciństwie.

Zespół Aspergera a inne jednostki diagnostyczne

Rozwój zespołu Aspergera nie przebiega u każdego tak samo. A to, w jaki sposób się on manifestuje, może zmienić się wraz z wiekiem. Specjaliści zauważają jednak, że niejednokrotnie osoby, u których zdiagnozowano zespół Aspergera, cierpią też z powodu zaburzeń psychicznych. Są to przede wszystkim zaburzenia afektywne, w tym depresja i stany łagodnych manii. Jednak pojawiają się również zaburzenia lękowe, dużo rzadziej — schizofrenia.

Wielu klinicystów zwraca uwagę na podobieństwo niektórych cech zespołu Aspergera do zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych (OCD). Zespół Aspergera cechuje występowanie natrętnych myśli, które dotyczą gromadzenia, porządkowania i układania rzeczy w określony sposób mający zagwarantować symetrię, czy założony przez nich schemat. Cechy te mogą występować również u osób z OCD, choć w ich przypadku częściej opiera się to na sprawdzaniu i myślach obsesyjnych (na przykład o tematyce agresywnej). Jeśli chodzi o zespół Aspergera, objawy mogą przypominać również symptomy innych zaburzeń osobowości — na przykład o rysie schizoidalnym. Dlatego u osób dorosłych zespół Aspergera diagnozowany jest (a właściwie — był) przez specjalistów mających duże kompetencje w zakresie różnicowania objawów zaburzeń rozwoju i zaburzeń osobowości. Nie zawsze bowiem wystąpienie danej cechy jest objawem spektrum autyzmu.

Gdy podejrzewamy u siebie lub u bliskiego zespół Aspergera, z całą pewnością musimy znaleźć odpowiedniego specjalistę. Zdarza się, że mimo charakterystycznych objawów, w procesie diagnostycznym dochodzi do wykluczenia zespołu Aspergera, a rozpoznanie będzie inne.

Jak rozpoznać zespół Aspergera?

Biorąc pod uwagę objawy Aspergera, niełatwo dojść do wniosku, że większość cech zespołu występuje również u pozostałej części populacji. Różnicą jest jednak często ich natężenie. U dorosłych osób z zespołem Aspergera trudności charakterystyczne dla tej jednostki nierzadko wpływają na codzienne funkcjonowanie. Być może to jest przyczyną, dla której u pacjentów dotkniętych zespołem Aspergera często diagnozuje się, na przykład, zaburzenia depresyjne.

Wiele osób zastanawia się, czy zespół Aspergera należy koniecznie diagnozować i leczyć. Faktem jest, że zależy to głównie od potrzeb pacjenta. Nie każda osoba z zespołem Aspergera ma trudności, które destabilizują jej życie. Wynika to z faktu, że zespół Aspergera charakteryzuje się mniejszym natężeniem symptomów niż klasyczny autyzm (choć w świetle nowych kryteriów diagnostycznych podział ten już nie istnieje) Co więcej, wiele osób z zespołem Aspergera przejawia bardzo wysoki iloraz inteligencji. Bez problemu zdobywa wyższe wykształcenie i spełnia się w swojej pracy. Nierzadko pacjenci dowiadują się o tym, że u nich wystąpił zespół Aspergera, dopiero przy okazji diagnozy własnych dzieci. Ludzie z zespołem Aspergera prowadzą często pełne satysfakcji i radości życie.

Zespół Aspergera a sfera społeczna

Należy pamiętać, że w przypadku zespołu Aspergera istnieją też objawy, które mogą sprawiać dyskomfort osobie go posiadającej. Wiążącymi się z zespołem Aspergera charakterystycznymi objawami są nierzadko trudności w zakresie kompetencji społecznych i ogólnie, w kontaktach społecznych. Jednocześnie osoby dorosłe funkcjonują w świecie, w którym kontakty te są niezwykle ważne.

Odmiennie metody komunikacji

Często problemy społeczne osób z zespołem Aspergera wynikają z odmiennych metod komunikacji, jakie są charakterystyczne dla jednostek z tym rozpoznaniem. Przykładowo, osoba z zespołem Aspergera, słysząc, że ma umyć okno i przynieść kubek, odruchowo najpierw idzie myć okno. Choć dla przeciętnej osoby, jasne jest, że najpierw należy wykonać krótszą czynność „na już”, czyli przynieść kubek oczekującej go osobie. Dzieje się to z powodu bardzo dokładnego intepretowania poleceń – jeśli komunikat o oknie padł pierwszy, osoba z zespołem Aspergera stawia go jako priorytet, gdy osoba bez zespołu Aspergera wyłapie kontekst sytuacji. Oczywiście, osoby z zespołem Aspergera często w biegu życia uczą się interpretacji kontekstów (tak zwany trening społeczny czy komunikacji), jednak zazwyczaj muszą poświęcić więcej wysiłku w dostosowanie się do sposobów rozumienia „zwykłych ludzi”, zwłaszcza w stresie lub gdy trzeba wykonać coś szybko.

Problem budowania więzi społecznych

Problemy związane z komunikacją mają niestety wpływ na budowanie więzi społecznych. Dziecko z zespołem Aspergera często ma problemy w kontaktach z rówieśnikami. Czuje się niezrozumiane i „inne” nawet od rodzeństwa czy najbliższej rodziny, mimo że jeszcze nie potrafi tej „inności” zdefiniować. Odsuwa się zatem od otoczenia, czując że do niego nie pasuje. Ogranicza kontakty z innymi ludźmi – i ten nawyk pozostaje w dorosłym życiu. Wiele osób z zespołem Aspergera mimowolnie izoluje się od innych ludzi, w obawie przed problemami wynikającymi z odmiennych rodzajów komunikacji interpersonalnej. Dlatego w takich przypadkach tak ważna jest odpowiednia terapia, uświadamiająca jednostce z diagnozą zespołu Aspergera, że nie jest w niczym gorsza od innych oraz edukująca w zakresie różnych form komunikacji międzyludzkiej.

Czasami brak możliwości produktywnego uczestnictwa w życiu społecznym powoduje lęk, smutek, frustrację czy złość. Związek zespołu Aspergera z zaburzeniami afektywnymi wskazuje na to, że te konsekwencje mają istotny wpływ na dobrostan człowieka. Dlatego jeśli podejrzewasz zespół Aspergera, warto udać się po diagnozę zespołu. Już sama wiedza może pomóc osobie z zespołem Aspergera zrozumieć i rozjaśnić w głowie wiele spraw.

Leczenie zespołu Aspergera – czy autyzm się leczy?

Sama diagnoza zespołu Aspergera nie wymaga podjęcia leczenia. Wielu specjalistów generalnie zwraca uwagę na fakt, że termin leczenie nie jest w tym przypadku właściwy, ponieważ autyzm nie jest chorobą i nie da się go wyleczyć. Nie leczymy więc medykamentami zespołu Aspergera czy autyzmu. Spektrum nie jest również problemem, dopóki mamy do czynienia z łagodną odmianą zespołu Aspergera i natężenie objawów nie przynosi dyskomfortu zdiagnozowanej jednostce. Leczenie psychiatryczne zespołu Aspergera jest więc tak naprawdę leczeniem schorzeń towarzyszących — depresji, zaburzeń lękowych, problemów z koncentracją i tym podobnych, przy uwzględnieniu specyfiki spektrum autyzmu.

Objawy autyzmu a psychoterapia

Przy wystąpieniu problemów w sferze społecznej u osób z zespołem Aspergera kluczowa jest zdecydowanie psychoterapia. Można ją stosować zarówno w przypadku dzieci, jak i w przypadku osób dorosłych. Dla pacjentów z zaburzeniami spektrum autyzmu zazwyczaj rekomendowana jest terapia behawioralna. Osoby z zespołem Aspergera mają problemy zwykle w sytuacjach społecznych, a edukacja prowadzona przez terapeutę jest tutaj bardzo pomocna. Pacjent z zespołem Aspergera uczy się, na czym polega spektrum i jak niwelować dyskomfort. Psychoterapia taka może być prowadzona zarówno w formie grupowej, jak i indywidualnej (więcej informacji o psychoterapii znajdziesz tutaj).

Osoby z zespołem Aspergera uczestniczą także w terapii integracji sensorycznej, która pomaga im lepiej radzić sobie z odbieraniem bodźców płynących z otoczenia. Dlatego jeśli podejrzewasz u bliskiej osoby zespół Aspergera, warto wspólnie pomyśleć, czy nie warto poddać się diagnozie i terapii.

Bibliografia

1. Skawina, B.: Autyzm i zespół Aspergera. Objawy, przyczyny, diagnoza i współczesne metody terapeutyczne. Materiały konferencyjne: Nová sociálna edukácia človeka V. Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia. Prešov, 2016.
2. Sławińska, A. (2014). Zespół Aspergera u osób dorosłych–zbieżność z innymi zaburzeniami, zaburzenia współwystępujące i problemy towarzyszące. Psychiatriai Psychologia Kliniczna, 14(4), 304-307.
3. [online] Stabro, A. (2022). Od stycznia 2022 zmiany w klasyfikacji chorób. Czym ICD-11 różni się od ICD-10? Serwis Fundacji Instytutu Rozwoju Regionalnego [dostęp: 26.05.2023] [www. firr.org.pl/od-stycznia-2022-zmiany-w-klasyfikacji-chorob-czym-icd-11-rozni-sie-od-icd-10
4. Stachowicz, J. (2013). Zespół Aspergera a kompetencje społeczne. Zeszyty Naukowe WSSP,16,101-124.

Sensity

Sensity.pl to poradnia psychologiczna, której misją jest pomoc rodzinom w pokonywaniu kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy z parami i małżeństwami, które znajdują się w sytuacji około rozwodowej. Sensity.pl nie mediuje rozwodów, zawsze walczymy o uratowanie związku i rodziny.

Umów online spotkanie z terapeutą