Zaburzenia adaptacyjne – co to jest i jak sobie z nimi radzić?

W ciągu całego życia człowiek wielokrotnie adaptuje się do nowych warunków. Każda nowa okoliczność, sytuacja, wydarzenie czy konkretny czynnik może wywołać napięcie, stres, niepokój. Zmieniająca się rzeczywistość będzie zmianą wymagającą zaadaptowania, czyli dostosowania się do nieznanych do tej pory okoliczności.

Jest to proces, w którym człowiek rozpoznaje zagrożenia, pokonuje trudności. Często także przeżywa stratę, poznaje swoje deficyty, czy ograniczenia. Aczkolwiek poznaje również swoje zasoby, mocne strony, aby wreszcie nowe warunki stały się „znanymi warunkami i mogły zostać określone jako „bezpieczne”, doprowadzając do odzyskania lub zbudowania równowagi i spokoju wewnętrznego.

O tym czym są zaburzenia adaptacyjne i w jakim sposób je prawidłowo rozpoznać, wyjaśnię w dalszej części artykułu.

Co to są zaburzenia adaptacyjne?

Zmiana wymagająca adaptacji może wynikać z wielu różnych czynników, np. ze zmiany pracy, utraty pracy, zmiany miejsca zamieszkania, utraty osoby bliskiej, rozstania z partnerem, wyprowadzki do innego miasta, czy kraju lub każdej innej okoliczności, która burzy dotychczasowy ład i porządek.

Każdy z nas potrzebuje czasu, aby „odnaleźć się” w nowej rzeczywistości. Bywa jednak, że pomimo upływającego czasu, czynnik wywołujący zmianę nadal jest odbierany jako silny i dotkliwy. W wyniku czego mogą pojawić się objawy uniemożliwiające dalsze normalne, satysfakcjonujące funkcjonowanie, czyli tzw. „zaburzenia adaptacyjne”.

To co ważne – ewidentnie objawy zaburzenia adaptacyjnego maleją, kiedy czynnik traci na sile, np. gdy kryzys w relacji zostaje zażegnany, albo osoba znajduje nową, satysfakcjonująca prace, itp.

Po czym poznać zaburzenie adaptacyjne?

Objawy, które możemy diagnozować jako zaburzenia adaptacyjne są rozpoznawane w kilku postaciach:

• objawy depresyjne,
• lękowe,
• mieszane objawy depresyjno-lękowe,
• zaburzenia emocji,
• zaburzenia zachowania,
• mieszane zaburzenia zachowania i emocji.

Zaburzenia adaptacyjne to zaburzenie, które zostało zakwalifikowane przez Międzynarodową Statystyczną Klasyfikację Chorób i Zaburzeń Zdrowotnych w ICD-10 oznaczone symbolem F43, jako grupa zaburzeń wynikających z reakcji na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne.

Diagnoza zaburzeń adaptacyjnych

Zaburzenia adaptacyjne diagnozujemy, gdy:

1. Początek objawów nastąpił w okresie jednego miesiąca od narażenia na rozpoznawalny stresor psychospołeczny, którego natężenie nie było ani niezwykłe, ani nie miało cech katastrofy.
2. Osoba przejawia objawy lub zaburzone zachowanie o cechach charakterystycznych dla którejś z form zaburzeń afektywnych (F30-F39; z wyjątkiem urojeń lub omamów), zaburzeń wymienionych w grupie F40-F48 (zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną) i zaburzeń zachowania (F91), lecz nie spełnia kryteriów żadnego z tych zaburzeń. Objawy mogą różnić się zarówno postacią, jak i nasileniem.

Dominujące objawy zaburzeń adaptacyjnych

• Krótka reakcja depresyjna (F43.20)

Przemijający, łagodny stan depresyjny o czasie trwania nie przekraczającym jednego miesiąca.

• Reakcja depresyjna przedłużona (F43.21)

Łagodny stan depresyjny występujący w reakcji na przedłużające się narażenie na stresową sytuację, lecz o czasie trwania nie przekraczającym dwóch lat.

• Reakcja mieszana lękowo-depresyjna (F43.22)

Nasilone są objawy zarówno lękowe i depresyjne, których intensywność nie przekracza jednak poziomu określonego dla zaburzenia lękowego i depresyjnego, mieszanego (F41.2) lub innych mieszanych zaburzeń lękowych (F41.3).

• Głównie z zaburzeniami innych emocji (F43.23)

Objawy obejmują zwykle kilka typów emocji, takich jak: lęk, depresja, martwienie się, napięcie, czy gniew.

• Głównie z zaburzeniami zachowania (F43.24)

Głównym składnikiem jest zmiana zachowania, np. reakcja żałoby u nastolatki prowadząca do zachowania agresywnego lub dyssocjalnego.

• Z mieszanymi zaburzeniami zachowania i emocji (F43.25)

Nasilone są zarówno objawy zaburzeń emocjonalnych, jak i zaburzonego zachowania.

• Z innymi określonymi objawami dominującymi (F43.28 )

Przyczyny zaburzeń adaptacyjnych

To co istotnie wpływa na naszą umiejętność adaptacji, to przede wszystkim:

• jak i czy w ogóle postrzegamy siebie jako osobę zaradną, skuteczną, która ma poczucie wpływu na otaczającą rzeczywistość;
• postrzeganie siebie jako osoby, która posiada podstawowe zasoby/umiejętności poradzenia sobie z trudnościami;
• „poziom trudności” określony zostaje jako „do pokonania”;
• dotychczasowe doświadczenia, ich natężenie, trudność, częstotliwość;
• posiadanie skutecznych strategii radzenia sobie z trudnościami;
• cechy osobowości, które mogą utrudniać postrzeganie siebie jako osoby skutecznej w pokonywaniu trudności (np. osoby z cechami zależnymi będą raczej postrzegały siebie jako osobę, która nie potrafi samodzielnie opiekować się osoba, która nie potrafi podejmować samodzielnych decyzji; przekonana będzie, że inni lepiej się zaopiekują nią niż ona sama; osoby z cechami osobowości unikającej – będą stronić od kontaktów społecznych w wyniku lęku przed oceną/krytyką społeczną, co również może obniżyć poczucie skuteczności w różnych życiowych sytuacjach; osoby, które potrzebują struktury, ładu, porządku w kryzysach, będą czuć się zagubione, zlęknione.

To co wpływa na proces adaptacji w nowych okolicznościach:

• poczucie własnej wartości;
• samoocena;
• umiejętność rozpoznania swoich mocnych stron, ale i słabych stron;
• budowanie siatki wsparcia oraz umiejętność proszenia o pomoc;
• umiejętność konstruktywnego regulowania trudnych emocji – lęku, złości, smutku, napięcia;
• bogactwo doświadczenia życiowego;
• dotychczasowe umiejętności radzenia sobie (strategie) w różnych sytuacjach życiowych.

Jak sobie radzić z zaburzeniami adaptacyjnymi?

Niezależnie od dotychczasowego sposobu radzenia sobie z różnymi trudnościami, bywa, że każdy człowiek może doświadczyć sytuacji, która okaże się zbyt trudna, bolesna, obciążająca. Bywa, że w krótkim czasie człowiek doświadczy kilku trudnych życiowych sytuacji i wówczas dotychczasowe strategie przestają być skuteczne.

Wówczas dotychczasowe sposoby radzenia sobie z różnymi trudnościami zawodzą. W ten sposób mogą rozwinąć się objawy charakterystyczne dla zaburzenia adaptacyjnego.

Leczenie zaburzenia adaptacyjnego

W przypadku zaburzeń adaptacyjnych ważny jest kontakt ze specjalistą – psychoterapeutą. Często należy wdrożyć leczenie farmakologiczne, stąd ważny jest kontakt z lekarzem psychiatrą.

To co ma istotne znaczenie w leczeniu zaburzeń adaptacyjnych jest rozpoznanie przeważających objawów zaburzenia oraz czynnika, który wywołał zaburzenie. W przypadku przeważających objawów depresyjnych, leczenie będzie polegało na leczeniu objawów depresji. Tutaj pomocna będzie praca poznawcza. Polega na zrozumieniu jak nasze myśli o nas samych, otaczającej rzeczywistości czy myśli o przyszłości mogą wpływać na poczucie radzenia sobie w życiu.

Ważnym krokiem jest wyrwanie się z bierności i podjęciu działań aktywizujących. To co pozwala wzmacniać adaptację to praca nad poczuciem sprawstwa, poczuciem wpływu, wzmacnianiu możliwości decydowania. Praca nad samokrytyką, także akceptacja błędów. Istotne jest przeżywanie przyjemnych emocji, budując motywację do działania.

W przypadku nasilonych objawów lęku pomocna okaże się praca nad zrozumieniem tego uczucia. Z czego wynika, co wywołuje lęk, co go nasila? Jaka jest jego skala? W zaburzeniach z przeważającymi objawami lękowymi, lęk związany jest z niedocenianiem własnych umiejętności radzenia sobie z problemem, jednoczesnym przecenianiem nasilenia zagrożenia. Ważne jest rozpoznanie myśli lękowych, również zachowań lękowych, które podtrzymują rozwój lęku, zachowań tzw. zabezpieczających, które podtrzymują mechanizm lęku. Następnie praca dotyczy nauki nowych strategii, które pozwalają wyćwiczyć poczucie sprawstwa i równowagi wewnętrznej.

Sensity

Sensity.pl to poradnia psychologiczna, której misją jest pomoc rodzinom w pokonywaniu kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy z parami i małżeństwami, które znajdują się w sytuacji około rozwodowej. Sensity.pl nie mediuje rozwodów, zawsze walczymy o uratowanie związku i rodziny.

Umów online spotkanie z terapeutą