Przemoc psychiczna w rodzinie – po czym ją rozpoznać i gdzie szukać pomocy?

W dzisiejszym artykule, chciałabym przybliżyć bardzo trudny temat – przemoc psychiczna w rodzinie. Znęcanie się nad drugą osobą może przybierać różne formy (jak przemoc fizyczna, seksualna) – jednak to właśnie bolesne krzywdy pozostawione przez sprawcę na psychice ofiary, zostają często ukryte. Dlatego w dalszej części tekstu opiszę po czym rozpoznać przemoc psychiczną i gdzie szukać wsparcia.

Czym jest przemoc psychiczna?

Zacznę od wyjaśnienia pojęcia tytułowego, poprzez podanie pewnego opisu:

„Jeśli włożymy żabę do garnka z wrzątkiem, to natychmiast wyskoczy. Jeśli natomiast włożymy żabę do garnka z chłodną wodą i będziemy ją wolno podgrzewać aż do wrzenia, to żaba ugotuje się i zginie” – w obrazowy sposób tłumaczy to mechanizm przemocy.

Przemoc psychiczna w rodzinie zachodzi wówczas, gdy jeden z członków rodziny wyrządza krzywdę psychiczną najbliższym. Sprawca przemocy psychicznej wykorzystując swoją przewagę nad ofiarą, próbuje ją zdominować, zastraszyć, poniżyć i wymusić na niej określone zachowania. Ofiara stara się zminimalizować przemoc i lokuje przyczyny swojego stanu na zewnątrz, a nie w osobie sprawcy. Jeśli osoba doświadczająca przemocy psychicznej w porę nie zareaguje, z czasem będzie jej coraz trudniej przerwać błędny krąg przemocy.

Przemoc psychiczna jest skomplikowana i złożona, często niewidoczna, dlatego też określana jest przemocą w białych rękawiczkach, praniem mózgu. Potrafi trwać latami, zmieniać obraz psychologiczny ofiary na taki, jaki wmawia jej sprawca. Jest jedną z form przemocy jakie są stosowne w rodzinie.

Jeszcze więcej o tej formie przemocy dowiesz się tutaj – Przemoc psychiczna – czym jest, rodzaje, pomoc

Tym co utrudnia świadkom przemocy psychicznej reagowanie albo staje się przyczyną wątpliwości co do słuszności tego co się dzieje, jest myślenie stereotypowe. I tutaj na przykład myślenie, że to co dzieje się w domach innych ludzi jest ich prywatną sprawą i nie powinniśmy się mieszać, bo gdy będziemy się interesować to jeszcze ktoś się od nas odwróci. Często myślimy, że gdyby było tak bardzo źle, to ofiara sama by odeszła.

Jak działa sprawca przemocy?

Przemoc może dotknąć każdą rodzinę niezależnie od statusu majątkowego oraz pozycji społecznej. Sprawca nie używa narzędzi, aby sprawić ból ofierze (mówimy, że nie widzimy śladów przemocy, głębokich ran psychologicznych) ale wyrządza krzywdę swoim oddziaływaniem, w wyniku którego ofiara bardzo źle się czuje.

Przemoc psychiczna jest intencjonalna. Sprawca przemocy robiąc krzywdę wykorzystuje przewagę sił, władzy. Chce spowodować cierpienie uderzając w godność osobistą ofiary. Celem przemocy psychicznej jest podporządkowanie i kontrolowanie. Owo krzywdzenie psychiczne jest najbardziej nieuchwytną formą maltretowania człowieka. Pisząc człowieka mam na myśli każdego – kobietę, mężczyznę, dzieci. Trudno bowiem dostrzec pozornie niewidoczną przemoc posługującą się zazwyczaj słowem. Dopiero późniejsze skutki długotrwałej dewastacji psychicznej są zauważalne.

Jakie są przejawy przemocy psychicznej?

Przejawem przemocy psychicznej są: wyzwiska, groźby, szantaże, manipulowanie, upokarzanie oraz wszelkie uszczypliwości mające na celu obniżenie poczucia wartości drugiej osoby.

Podam przykład: często apodyktyczna osoba (np. mąż/żona) wmawia swojemu partnerowi, że jest głupi/a, ma coś z głową lub jest chora psychicznie. Innym przejawem jest stała agresja słowna w relacji sprawca-ofiara.

Przemocą będzie także uzależnianie ofiary od sprawcy poprzez zachowania takie jak: drobiazgowe rozliczanie z pieniędzy, mocno przesadzony krytycyzm, izolowanie ofiary od przyjaciół ale również czytanie korespondencji.

Kolejnym przejawem przemocy jest gaslighting – trudno uchwytna przemoc, która wyrządza realną krzywdę. Na naszym blogu powstał osobny wpis na ten temat – Gaslighting, czyli najgroźniejsza forma przemocy. Jak się przed nią bronić?

Formą przemocy jest też upokarzanie osoby w większym gronie, brak pomocy w opiece nad dziećmi. Ofiara zaczyna wierzyć, że jest sobie winna, zasługuje na takie traktowanie. Jest wdzięczna, że sprawca z nią jest, zamiast domagać się dobrego traktowania.

Dalsze przejawy przemocy to wycofywanie się z ważnych dla nas relacji, zamykanie się w sobie, niechętne nawiązywanie znajomości, zalęknienie.

Kim są sprawcy przemocy?

Najczęściej ofiarami przemocy psychicznej są kobiety i dzieci ale mężczyźni też są na tej liście.

Sprawcy przemocy lub inaczej osoby sprawujące przemoc to osoby cechujące się w sferze poznawczej tożsamością w większości męską, opartą na dominacji i próbach podporządkowania innych. Oczywiście pisząc w większości chcę podkreślić, że sprawcami przemocy też są kobiety. Chodzi tu o to, że przekonania o sobie samym jako mężczyźnie cieszącym się akceptacją i uznaniem, obraz „prawdziwego faceta”, stanowią podłoże dla procesu postrzegania i wartościowania siebie i innych. Silne wówczas staje się przekonanie o posiadaniu kogoś (np. moja żona, mój mąż, moje dzieci – moja własność). Przemoc w rodzinie bez wątpienia jest zachowaniem poniżającym jednostkę, powodującym obrażenia psychiczne, często równocześnie naruszając w ten sposób przepisy prawa. Przemocy doświadczają kobiety, mężczyźni, dzieci, osoby starsze, chore.

Posiadanie przewagi daje automatycznie prawo do dysponowania według własnych przekonań i poglądów. Jeżeli coś jest moje, to JA ustalam jakie będą losy tego czegoś. Pojawiają się sztywne zasady „porządku”. Brak tolerancji na spontaniczne lub inne niż ustalone zasady. Przekonanie o tym, że najlepszą drogą do uzyskania szacunku jest wywołanie lęku, obawy, respektu. Często u sprawcy występują poglądy autorytarne ale też rozwiązanie konfliktów za pomocą użycia siły oraz racjonalizacja, czyli usprawiedliwianie, że musiał zaistnieć powód użycia siły.

Zjawisko przemocy domowej z zastosowaniem procedury „Niebieskiej Karty” wskazuje wyraźnie, iż z roku na rok wzrasta w Polsce liczba mężczyzn, jako ofiar oraz kobiet jako sprawców przemocy. Badania ukazują, że zaskakującym znakiem naszych czasów staje się przejawianie agresji oraz zachowań o charakterze przemocowym również przez kobiety. Kobiety bywają równie agresywne jak mężczyźni. Takie formy, jak agresja relacyjna i pośrednia (np. plotkowanie, dokuczanie, wybuchy irytacji, szantaż emocjonalny) są dominujące u kobiet.

Co cechuję sprawcę przemocy?

W sferze emocjonalnej sprawcy przemocy to osoby cechujące się niską wrażliwością, małym kontaktem z uczuciami (ze sobą), brakiem empatii, niepewnością w sferze tożsamości oraz niskim poczuciem własnej wartości. Często temu towarzyszy zaborczość, zazdrość oraz lęk przed porzuceniem oraz łatwość przeżywania gniewu i złości.

W sferze behawioralnej pojawiają się zachowania agresywne – słaba samokontrola oraz tendencja do poczucia przymusu reagowania w różnych sytuacjach prowadzących do konfliktu i przemocy. Przemoc psychiczna występuje często pod maską uczciwości, troski, którym nic z pozoru nie można zarzucić.

Co się dzieje z ofiarami przemocy?

Ofiary postrzegają siebie jako słabe, mające zaniżoną własną wartość. Myślą o sobie, że nie zasługują na uwagę i miłość. Mają przekonanie, że nie poradzą sobie z wieloma sprawami, że nie poradzą sobie bez sprawcy, są od niego bardzo zależne. Często doświadczają poczucia winy, że sytuacja w której się znajdują to przede wszystkim ich wina. Stan psychiczny na przyklad maltretowanego mężczyzny jest bardzo złożony i zabezpieczony przez takie mechanizmy obronne, które skutecznie utrudniają uzewnętrznianie się ich wewnętrznego rozbicia.

Osoby będące ofiarą przemocy psychicznej często odczuwają lęk, bezsilność, bezradności, depresję i mają zaburzenia snu. Ich życie zdominowane jest przez stres. Pojawią się problemy somatyczne – na przykład te wynikające z lęku tj. drżenie rąk, nudności, kołatanie serca, zawroty głowy czy problemy gastryczne. Niestety, ale ofiary często postrzegają siebie jako osoby nic nie warte, nic nie znaczące. Zdarza się, że często określają siebie w taki sposób, w jaki zwraca się do nich sprawca.

Przemoc psychiczna – gdzie szukać pomocy?

Najważniejsze, żebyśmy dostrzegli i uwierzyli, że bycie ofiarą nie jest powodem do wstydu. Nie jest to ani norma ani naturalny porządek świata. Warto szukać pomocy, aby przerwać krąg przemocy i rozpocząć życie bez lęku. Życie bez nieadekwatnego poczucia winy i wstydu. To nie jest proste zadanie, dlatego warto poszukać wsparcia. Wiele ofiar dotkniętych przemocą w rodzinie boi się lub nie wie, jak sobie poradzić z tym problemem. Chodzi tu nie tylko o zapanowanie nad własnymi stereotypowymi reakcjami czy uprzedzeniami, ale także o równe traktowanie ofiar obu płci.

Stworzyliśmy też oddzielny wpis o tym – Jak pomóc osobie doświadczającej przemocy?

Osoba doświadczająca przemocy psychicznej może zgłosić się na najbliższy Komisariat Policji. Może także zadzwonić pod numer alarmowy 112 i zgłosić problem. Istnieje także Ogólnopolski telefon dla ofiar przemocy w rodzinie. Dzwoniąc pod nr 800-120-002 można uzyskać wsparcie, pomoc psychologiczną oraz informacje o możliwościach uzyskania pomocy najbliżej miejsca zamieszkania.

Jeśli jednak nie skorzystamy z wyżej wymienionych form pomocy możemy zadzwonić do poradni, by umówić się na rozmowę na ten temat. Terapia indywidualna to forma pomocy podczas, której osoba może zrozumieć siebie i mechanizmy, które nią rządziły dotychczas. Ponadto podczas terapii wzmocni poczucie własnej wartości oraz będzie w stanie uniezależnić się od sprawcy. Pomoże to w przywróceniu zdrowia i równowagi życiowej.

Jeśli czujesz, że ten problem dotyczy Ciebie, bądź ktoś z Twoich bliskich go doświadcza – proszę, nie zwlekaj. Skorzystaj z profesjonalnej pomocy, dzięki której będziesz miał możliwość zmierzenia się z problemem.

Katarzyna Późniewska

Psycholog kliniczny, specjalista terapii uzależnień – prowadzi psychoterapię indywidualną i par. Ponadto specjalizuje się w konsultacjach wychowawczych dla rodziców/opiekunów, oraz w terapii indywidualnej dla nastolatków. Czytaj więcej…