Przemoc psychiczna – czym jest, rodzaje, pomoc

Czym jest przemoc?

Według raportów WHO, co trzecia kobieta na świecie pada ofiarą przemocy. Dane potwierdzają, że przemoc staje się problemem globalnym. Przez długie lata mylnie uważano, że przemoc zdarza się w środowiskach patologicznych lub powodem jest wyznanie kulturowo-religijne mężczyzny, które pozwala na karcenie żony. Bez wątpienia zjawisko przemocy ma miejsce w wielu domach tzw. normalnych, kochających się, na pozór w idealnych związkach. Ofiarami przemocy stają się przede wszystkim dzieci, kobiety, osoby starsze, słabsze.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje przemoc jako: celowe użycie siły fizycznej lub władzy, sformułowane jako groźba lub rzeczywiście użyte, skierowane przeciwko samemu sobie, innej osobie, grupie lub społeczności, które albo prowadzi do albo z którym wiąże się wysokie prawdopodobieństwo spowodowania obrażeń cielesnych, śmierci, szkód psychologicznych, wad rozwoju lub braku elementów niezbędnych do normalnego życia i zdrowia.

O przemocy mówimy wówczas, gdy zostaną spełnione poniższe przesłanki:

1. Intencjonalne działanie lub zaniechanie działania – sytuacja, gdy ktoś daje sobie prawo decydować w imieniu drugiego człowieka; uważa, że wie co jest dobre i właściwe dla drugiej osoby.
2. Jedna osoba ma wyraźną przewagę nad drugą – przewaga oznacza wyższą pozycję psychiczną, fizyczną, społeczną, ekonomiczną, następnie wykorzystanie tej przewagi nad drugą osobą dla własnych korzyści i zgodnie z własnymi oczekiwaniami. Celem jest podporządkowanie sobie drugiej osoby.
3. Działanie lub zaniechanie działania, które narusza dobra i prawa drugiej osoby.
4. Osoba wobec której stosowane jest powyższe działanie doznaje krzywdy i cierpienia fizycznego, a także psychicznego.

Każdą osobę, która stosuje przemoc określamy mianem sprawcy, natomiast osobę wobec, której skierowane są działania przemocy – ofiarą.

Jakie mamy rodzaje przemocy?

1. Przemoc fizyczna – naruszanie nietykalności cielesnej.
2. Przemoc emocjonalna/psychiczna – naruszenie godności osobistej.
3. Przemoc seksualna – naruszenie intymności osobistej.
4. Przemoc ekonomiczna –  naruszenie własności materialnej.
5. Zaniedbanie – naruszenie obowiązku opieki ze strony osób bliskich.  

Każdy z rodzajów przemocy niesie swoje drastyczne skutki. Jednak powszechnie wiadomo, że najtrudniej udowodnić coś, czego nie widać „gołym okiem”. I tak, o ile w przypadku przemocy fizycznej trudno ukryć siniaki, rany na ciele, tak zdecydowanie trudniej udowodnić przemoc psychiczną. Dlatego warto przyjrzeć się sytuacjom, które bezwzględnie świadczą, że ktoś stosuje przemoc psychiczną.

Kiedy mamy do czynienia z przemocą psychiczną?

Przemoc psychiczna przejawia się w działaniu sprawcy wobec ofiary w:

• narzucaniu swoich przekonań i poglądów,
• stałym ocenianiu i krytyce opinii, przekonań i poglądów,
• kontrolowaniu,
• izolowaniu,
• ograniczania kontaktu z innymi ludźmi,
• wymuszaniu posłuszeństwa i podporządkowania,
• używaniu wulgaryzmów,
• wyśmiewaniu, kpinie, ironii,
• upokarzaniu,
• zawstydzaniu,
• poniżaniu,
• ograniczaniu snu, pożywienia, spokoju,
• stosowaniu gróźb, kar,
• wmawianiu choroby psychicznej,
• i inne.

Często słyszymy, gdy Ktoś mówi: „ja bym sobie na to nie pozwoliła”, „dlaczego nie odejdzie”,  „chyba jej dobrze, skoro z Nim siedzi” i wiele innych. Co zatem powoduje, że ofiara pozostaje w związku ze sprawcą?

Przemoc psychiczna – związek ofiara a sprawca:

Aby zrozumieć, należy poznać mechanizmy psychologiczne, które działają w relacji sprawca-ofiara.

„Pranie mózgu” –  zjawisko, które jest najsilniej działającym mechanizmem przemocy psychicznej. Pranie mózgu jest wywieraniem wpływu na czyjeś poglądy, opinie, uczucia, przekonania, potrzeby. Sprawca podejmuje szereg działań manipulacyjnych, które mają wpłynąć na zmianę uczuć, przekonań, poglądów, zachowań ofiary.

Najczęściej stosowanymi zabiegami są: poniżanie, degradacja, izolacja, monopolizacja uwagi; demonstracja siły i wszechmocy sprawcy, stosowanie gróźb.

Izolacja – stopniowe odcinanie ofiary od kontaktów z innymi ludźmi; sprawca wyraża niezadowolenie z kontaktu ofiary z innymi ludźmi. Z czasem ofiara zrywa kontakty ze znajomymi,  przyjaciółmi, rodziną, odchodzi z pracy, przez co odcina się od wsparcia z zewnątrz poddając się przemocy psychicznej.

Degradacja i poniżanie – z chwilą gdy ofiara pozbawia się kontaktu ze światem zewnętrznym, sprawca „atakuje” swoją ofiarę fałszywymi komunikatami na jej temat. To powoduje, że z czasem traci poczucie własnej wartości, spada samoocena, zaczyna wierzyć w to co mówi sprawca.

Monopolizacja uwagi – wszystko co czuje, myśli i chce robić sprawca jest punktem odniesienia do tego jak powinna funkcjonować ofiara. W związku z tym ofiara jest „ubezwłasnowolniona psychicznie”, nie może podejmować samodzielnie decyzji, wszystko co robi musi być poparte akceptacją sprawcy.

Groźby i demonstracja siły – sprawca grozi, że skrzywdzi ofiarę lub pozostałych członków rodziny (np. dzieci). Tym samym, zmusza do zachowań, które później wykorzystuje, szantażuje, ośmiesza swoją ofiarę. Część gróźb spełnia a to powoduje, że ofiara nie wie, do czego jest zdolny sprawca. Woli nie ryzykować, więc jest posłuszna.

Sporadyczne okazywanie pobłażliwości – okresy, w których sprawca bywa miły, czuły – zaprasza do restauracji, obdarowuje prezentami. Przeprasza, żałuje za swoje zachowania. Te sytuacje dają złudną nadzieję na zmianę zachowań sprawcy i jest powodem, że ofiara wciąż pozostaje w relacji ze swoim sprawcą.

„Pranie mózgu” powoduje emocjonalne wyczerpanie, brak wiary we własne możliwości, poczucie sprawczości. Ofiary zaczynają wierzyć w opinie swoich oprawców, że do niczego się nie nadają, nic nie potrafią, nie dadzą sobie rady gdy odejdą. Żyją w napięciu, lęku, poczuciu winy.

Syndrom wyuczonej bezradności to kolejny z mechanizmów psychologicznych w relacji sprawca-ofiara powoduje, że kobieta nie podejmuje działań, które mogłyby ja uwolnić z krzywdzącej relacji sprawca-ofiara. Ofiara jest przekonana, że cokolwiek by uczyniła i tak nie zmieni zachowania sprawcy, traci nadzieję, wiarę.

PTSD, czyli zespół stresu pourazowego

U osoby, która doświadcza przez dłuższy czas przemocy może rozwinąć się PTSD (zespół stresu pourazowego). Zaburzenie rozwiją się u osób, które doświadczyły traumatycznego zdarzenia, zagrażającego zdrowiu i/lub życiu, dodatkowo towarzyszyły temu uczucie lęku, bezradności, przerażenie. Charakterystyczne objawy PTSD:

1. 1. Natrętne powracające myśli (również poprzez koszmary senne) przypominające traumatyczne zdarzenie.
   2. Unikanie sytuacji, miejsc, osób, które przywołują traumatyczne zdarzenie.
   3. Przewlekłe dolegliwości fizyczne min.: problemy ze snem, problemy z koncentracją, drażliwość, napięcie, nadmierna czujność.

Należy pamiętać, że przemoc nie jest jednorazowym aktem, jest procesem, który się powtarza i jego natężenie rośnie.

Fazy przemocy

Wyodrębniamy 3 fazy przemocy, które następują po sobie cyklicznie:

Faza narastającego napięcia – „Cisza przed burzą”:

To czas gdy, sprawca jest poirytowany. Z błahej sprawy powstają nieporozumienia, „szuka dziury w całym”. Wywołuje kłótnie, wszystko go drażni, denerwuje. Czasami z góry przeprasza za swoją drażliwość, nerwowość. Ofiara w tej fazie często odczuwa dolegliwości fizyczne: bóle np. żołądka, napięcie. Czasami to ofiara wywołuje kłótnie „by mieć to już za sobą”  i móc odczuć „ulgę”.

Faza gwałtownej przemocy:

To czas gdy atak jest wprost. Ofiara doznaje ze strony sprawcy przemocy fizycznej i przemocy emocjonalnej/psychicznej.

Faza miesiąca miodowego:

To okres, gdy wszystko się odmienia. Sprawca jest miły, przeprasza, błaga o wybaczenie, obiecuje, że nigdy nie powtórzy swojego zachowania. Często szczerze żałuje. Faza miesiąca miodowego z upływem czasu skraca się. Pomimo tego, ofiara wierzy w obietnice i poprawę zachowania sprawcy i sytuacji.

Po fazie miesiąca miodowego następuje faza narastającego napięcia. Ze względu na cykliczność przemocy ofiara ma trudność wyrwać się z relacji sprawca-ofiara.

Kim jest sprawca przemocy psychicznej?

Najczęściej sprawcami przemocy psychicznej są mężczyźni dla których siła, dominacja, podporządkowanie innych jest „oznaką męskości”. Cechy takie jak: uprzejmość, łagodność, skromność, ufność, uległość, bojaźliwość w przekonaniu osoby stosującej przemoc są cechami przypisywanymi kobietom. Reprezentuje silne przekonanie posiadania kogoś (np. „moja żona jest moją własnością”). Jest przekonany, że skoro ktoś jest jego własnością daje to mu przyzwolenie decydowania za tę osobę według własnego uznania i przekonania. To on ustala co ta osoba powinna czuć, myśleć, robić.

Dodatkowo wyznaje zasadę hierarchii społecznej, która jasno powinna być określona również w środowisku domowym („każdy ma znać swoje miejsce”). Wyznaje sztywne zasady – gdzie nie ma miejsca na spontaniczne zachowania. Jest przekonany, że najlepszym sposobem do uzyskania szacunku i poważania, jest wywołanie lęku i respektu w drugiej osobie.

Potocznie mówi się, że sprawca przemocy w przeszłości sam był ofiarą przemocy. Osoby te cechują się niską wrażliwością – „skoro ja wytrzymałem to oni nie mają powodu żeby narzekać”. Sprawca nie odczuwa empatii. Posiada niskie poczucie własnej wartości. Jest wrażliwy w sferze tożsamości płciowej (policzkiem dla niego będzie nazwanie go „słabeuszem” lub „babą”). Posiada niską świadomość własnych emocji, szybko i łatwo wpada w gniew. Nie posiada umiejętności konstruktywnego radzenia sobie ze złością i gniewem. Jest zaborczy i zazdrosny, obawia się porzucenia. Kobietę uważa za gorszą, co najmniej inną. Konflikty rozwiązuje siłowo. Interwencja z zewnątrz jest odbierana przez sprawcę jako naruszenie prywatności, uznaje, że jest to wtrącanie się w nie swoje sprawy.

Ofiara przemocy  – gdzie szukać pomocy?

• Numer alarmowy  112
• Każdy Komisariat Policji
• Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie
• Niebieska linia  tel. 800 12 00 02, www.niebieskalinia.info
• Również na stronie internetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, gdzie można znaleźć informacje o placówkach świadczących pomoc z terenu całego kraju

Sensity

Sensity.pl to poradnia psychologiczna, której misją jest pomoc rodzinom w pokonywaniu kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy z parami i małżeństwami, które znajdują się w sytuacji około rozwodowej. Sensity.pl nie mediuje rozwodów, zawsze walczymy o uratowanie związku i rodziny.

Umów online spotkanie z terapeutą