Gaslighting, czyli najgroźniejsza forma przemocy. Jak się przed nią bronić?

Nierzadko w swoich tekstach staram się być „ambasadorem” emocji, przekonując że są one najlepszym źródłem informacji o tym, czego naprawdę potrzebujemy od życia. I chociaż dobry kontakt z reakcjami na przeżywane sytuacje jest fundamentem satysfakcji, to są momenty i zjawiska, w wyniku których przestajemy ufać własnym doświadczeniom.

W niemal każdej relacji zawarte jest ryzyko manipulacji – dokonujemy ich i poddajemy się im zazwyczaj nieświadomie, pragnąc nagiąć rzeczywistość do naszych wyobrażeń lub ochronić się przed trudnościami. Istnieją jednak formy wpływu, które można już nazwać przemocą. O ile tą realizowaną wprost łatwo nam dostrzec, wyjątkowo groźne są techniki wykorzystujące podstęp i zaufanie. Jednym z najbardziej szkodliwych, rzadko uświadamianych, a jednocześnie szeroko rozpowszechnionych zjawisk relacyjnych jest tzw. gaslighting.

Gaslighting – czym się charakteryzuje?

Intrygująca nazwa pochodzi od tytułu sztuki Patricka Hamiltona („Gas Light”), znanej głównie dzięki ekranizacji Georga Cukora, z Ingrid Bergman w roli młodej żony, spadkobierczyni ciotki – zamordowanej divy operowej. Życie z pozornie doskonałym mężem w odziedziczonym domu zamienia się w koszmar. Bohaterka doświadcza serii niezrozumiałych fenomenów (m.in. zapalania się i gaśnięcia przywołanych w tytule lamp gazowych), które wytrącają ją z równowagi psychicznej i powodują coraz większe podporządkowanie mężowi. Dość powiedzieć, że okazuje się on nie tylko małżonkiem-oprawcą, ale i bezkarnym przez lata mordercą ciotki.

Istotą nawiązania do sztuki jest sama forma nadużycia – manipulowanie emocjami drugiej osoby w celu podważenia jej zaufania do siebie. Najczęściej prezentuje się to poprzez systematyczne poddawanie w wątpliwość doświadczeń drugiej strony. Jak również lekceważenie i odrzucanie jej obaw lub udawanie niezrozumienia czy nieczytelności komunikatów.

Kontrola, manipulacja, przemoc psychiczna – oto cel oprawcy

Wynikająca z tego nieuchronnie dezorientacja służy podstawowemu celowi sprawcy: uzyskaniu kontroli nad ofiarą i podporządkowanie jej swoim celom. Nieprzypadkowo rozwinięte formy gaslightingu znajdują się w repertuarze socjopatów, psychopatów a często też narcyzów. Beznadziejności pułapki dopełnia często przemyślana autoprezentacja oprawcy, który dokłada starań zarówno przed swoją ofiarą, jak i przed otoczeniem. Wszystko po to, aby prezentować się jako sympatyczna a wręcz pełna poświęcenia osoba.

Huśtawka sprzecznych komunikatów i emocji łatwo kruszy stabilizację emocjonalną i poczucie sprawczości. Ofiara gaslightingu zaczyna samodzielnie kwestionować swoje doświadczenia i myśli, czego efektem jest rosnący strach i zagubienie. Najbardziej destrukcyjne przykłady zjawiska to historie „rozpisane” długofalowo i drobiazgowo (jak historia z filmu właśnie). Naprzemienne okazywanie przez sprawcę troski i złości tworzy poczucie bezradności i uzależnienia, w którym najważniejsze staje się zidentyfikowanie i przewidzenie przyczyny irytacji napastnika, aby podporządkować się z wyprzedzeniem jego potrzebom. Ostatecznym „sukcesem” gaslightera będzie zwątpienie osoby manipulowanej we własną stabilność psychiczną i uczynienie jej bezbronną oraz uległą.

Warto zaznaczyć, że w pełni świadomych, działających z premedytacją „drapieżników” gaslightingu jest bardzo mało. Większość używa tej techniki nieświadomie (lub nie do końca świadomie) i co najważniejsze sporadycznie. Często bywa to agresywna forma obrony przed konsekwencjami swoich błędów lub zaniedbań – osoby zdradzające partnerów nierzadko próbują to ukryć poprzez agresywne podważenie racjonalności podejrzeń. Jednakże ryzyko, które to nadużycie wnosi jest bardzo duże, dlatego nie należy tego lekceważyć i z uwagą przyjrzeć się swojej intuicji. Wczesne przeciwdziałanie może szybko i skutecznie naprawić relację lub zidentyfikować sprawcę, zanim osiągnie przewagę.

Gaslighting – jak się bronić?

Objawy gaslightingu

Najczęstsze objawy gaslightingu wobec kogoś to:

• powtarzające się wmawianie zaburzeń emocjonalnych, choroby psychicznej, itp.;
• podważanie lub negowanie realnie zaistniałych zdarzeń lub ustaleń, połączone z sugestiami „właściwych” myśli, emocji i zachowań;
• ofensywne zaprzeczanie odczuciom, potrzebom i deklaracjom;
• dezinformowanie otoczenia co do rzeczywistych zachowań, słów i motywacji;
• przekonywanie o złych intencjach otoczenia, kłamstwach innych ludzi;
• izolowanie od rodziny, przyjaciół i bliskich w celu utrudnienia wsparcia;
• utrudnianie weryfikacji faktów;
• systematyczne wzbudzanie poczucia winy.

Jeśli opisane powyżej sytuacje zwróciły waszą uwagę, zastanówcie się czy wy lub wasz bliski zaczynacie:

• wątpić w swoje emocje i doświadczenia, co przekłada się na rosnące zagubienie;
• tracić wiarę we własne wnioski, co przekłada się na blokadę decyzyjności i samodzielności;
• podejrzewać siebie o chorobę psychiczną na podstawie powtarzającej się opinii jednej osoby;
• tracić z czyjegoś powodu kontakt z rodziną i znajomymi;
• zmieniać swoje zachowania, ograniczać otwartość lub kłamać w celu uniknięcia krytyki;
• mieć objawy depresji, osamotnienia i słabości, wynikające z konkretnej relacji.

Gdzie szukać pomocy?

Jeśli coś z powyższej listy budzi wasz niepokój, należy jak najszybciej znaleźć godną zaufania osobę, z którą można bezpiecznie, spokojnie i z dystansem omówić własne doświadczenia i obawy. Pomoc psychiatry lub psychoterapeuty jest ze wszech miar wskazana, bo skuteczny gaslighting szybko prowadzi do znaczącej utraty wiary w siebie i depresji.

Nie każdy problem relacyjny wiąże się z opisywanym zjawiskiem. Jak napisałem wyżej systematyczna i celowa manipulacja to rzadkość, jednak pozostawianie niebezpiecznych zachowań bez reakcji, podstępnie i skutecznie niszczy nasze bezpieczeństwo emocjonalne.

Sensity

Sensity.pl to poradnia psychologiczna, której misją jest pomoc rodzinom w pokonywaniu kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy z parami i małżeństwami, które znajdują się w sytuacji około rozwodowej. Sensity.pl nie mediuje rozwodów, zawsze walczymy o uratowanie związku i rodziny.

Umów online spotkanie z terapeutą