Narcystyczna przemoc – w jaki sposób ją rozpoznać?

Wstępem do poniższego artykułu będą słowa mojej pacjentki, która na jednej z sesji powiedziała: „chciałabym, żeby Pani posłuchała jak wyglądała dana sytuacja, jak się zachowałam i stwierdziła, czy ja nie oszalałam. Ja już nie wiem, co jest normalne a co nie w relacji z moim partnerem”.

Relacja ze skoncentrowanym na sobie narcyzem, bez względu na to czy jest to szef, rodzic czy partner oparta jest na emocjonalnej huśtawce. Nie jest łatwo rozpoznać przemoc stosowaną przez narcyza, ponieważ na zewnątrz stara się taka osoba prezentować idealny obraz siebie i swojego życia. Jakie są zatem źródła narcystycznej przemocy i jak się ona przejawia? Zapraszam do lektury.

Narcystyczne zaburzenie osobowości – kryteria

Narcystyczne zaburzenie osobowości należy do zaburzeń charakteryzujących się dramatycznymi, impulsywnymi i nieprzewidywalnymi wzorcami myślenia i zachowania. Badania pokazują, że to zaburzenie występuje u 6,2% ludzi, przy czym częściej występuje u mężczyzn – 7,7% (vs. 4,8% u kobiet). Często zaburzenie to współwystępuje z zaburzeniami związanymi z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, lękiem, depresją.

Według DSM-V (Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych, V wydanie), dana osoba kwalifikuje się do postawienia diagnozy narcystycznego zaburzenia osobowości, jeżeli spełnia pięć lub więcej z poniższych kryteriów:

• ma poczucie wyższości i wielkości;
• fantazjuje na temat nieograniczonej władzy, sukcesów;
• przejawia przekonanie o byciu wyjątkowym i potrzebie przebywania z osobami o wysokim statusie społecznym;
• oczekuje nadmiarowego podziwu;
• ma nadmiarowe poczucie uprzywilejowania;
• wykorzystuje innych;
• nie przejawia empatii;
• jest zazdrosna i wierzy, że inni jej zazdroszczą;
• jest porywcza i arogancka.

Źródła narcystycznej przemocy

Powszechne badania wskazują na złożoność przyczyn, natomiast niestabilna więź dziecka z rodzicami w okresie niemowlęctwa i dzieciństwa odgrywa istotną rolę.

Dzieci, które doświadczały zakłóconej relacji z rodzicami, aby się zaadoptować i przetrwać, stosują strategie narcystyczne. Zakłócenia w relacji polegają na:

• niekonsekwentnej lub niedbałej opiece;
• psychologicznej, emocjonalnej i/lub seksualnej przemocy;
• ciągłym krytykowaniu i osądzaniu;
• oscylowaniu pomiędzy ciągłą idealizacją a dewaluacją;
• tłamszeniem lub nadmiernymi pochwałami;
• sztywnych, nierealistycznych oczekiwaniach.

Dzieci dorastając w takiej relacji otrzymują komunikat, że miłość i opieka której potrzebują jest warunkowa.

Pozbawione akceptacji i empatii dzieci doświadczają dezaprobaty, kiedy są sobą i aprobaty, kiedy odgrywają role. Starają się ukryć swoją naturę, która wzbudza w nich wstyd i budują zastępczą tożsamość, aby uzyskać aprobatę i/lub uniknąć krytyki.

Nie wykształcają empatii ani realistycznego obrazu siebie i innych, pozostając tym samym w emocjonalnym oderwaniu w przyszłych relacjach.

Jeśli te strategie nie zostaną rozpoznane na wczesnym etapie, problem może się rozwijać w okresie nastoletnim i utrwalać się we wczesnej dorosłości. Wtedy możemy mówić o rozwoju narcystycznego zaburzenia osobowości.

Znaczącym jest stwierdzenie, że osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości w rozwoju emocjonalnym zatrzymały się na poziomie małego dziecka. Ponieważ nie otrzymały akceptacji i bezwarunkowej miłości w dzieciństwie, brak im bezpiecznej tożsamości. Poszukują ustabilizowania chwiejnej samooceny u innych, wykorzystując ludzi wokół dla zaspokojenia własnych oczekiwań.

Jakie są rodzaje narcystycznej przemocy?

Cytując J.L.Hall, autorkę książki „W cieniu narcyza” : „Narcyz jest mistrzem suspensu. Umie sprawiać, że żyjesz w napięciu, bo nigdy nie wiesz, czy zostaniesz czule pogłaskana, czy odepchnięta z dezaprobatą”.

Osoby blisko związane z narcyzem doświadczają na co dzień przemocy emocjonalnej, psychologicznej, a w niektórych przypadkach również fizycznej oraz seksualnej. O tyle jest trudno w rozpoznaniu zachowań jako przemocy, gdyż narcyz działa bez śladów skruchy, w przekonaniu że jego zachowanie jest racjonalne i usprawiedliwione.

Przemoc narcyza przejawia się w poniższych wzorcach zachowania:

1. Odmawia wzięcia odpowiedzialności za swoje zachowanie.
2. Prowokuje, ośmiesza, upokarza (tłumacząc je jako „droczenie się”) dla zyskania przewagi i wyższości.
3. Jest przeczulony na krytykę, którą odbiera jako atak na siebie.
4. Nastawianie ludzi przeciwko sobie.
5. Żądanie ciągłej uwagi i aprobaty.
6. Nagłe, nieoczekiwane wybuchy złości.
7. Zrzucanie winy na innych.
8. Gaslighting – jest to forma manipulacji, służąca temu, aby ofiara wątpiła w swoje postrzeganie rzeczywistości, aby nabrała przekonania, że oszalała. Ma to służyć całkowitemu podporządkowaniu psychicznemu oprawcy i poczuciu jego władzy nad ofiarą.
9. Zastraszanie i poniżanie.
10. Aroganckie wykorzystywanie osób „niżej postawionych” jak kelnerzy, pracownicy, asystenci, urzędnicy.
11. Obojętność, brak cierpliwości na cudzą chorobę, nieszczęście.
12. Izolacja – przejawiająca się między innymi ograniczaniem dostępu do znajomych, rodziny, ograniczanie swobody fizycznej, dostępu do finansów.
13. Kontrolowanie słów i zachowań ofiar poprzez aluzje, groźby.
14. Wykazywanie skłonności sadystycznych i doświadczanie przyjemności, często seksualnych.

Jak przerwać cykl narcystycznej przemocy?

Tkwiąc w toksycznej relacji, nie jest łatwo samemu/samej „wyjść” poza ten układ, spojrzeć z pewnego dystansu. Dlatego ważne jest, aby poszukać pomocy na zewnątrz. Może to być rozmowa z zaufaną, bliską znajomą, przyjacielem, rodziną.

Natomiast może się okazać, że będzie to niewystarczające. Wtedy proponuję odbyć konsultację u psychoterapeuty i rozważyć podjęcie własnej terapii. Dla ratowania siebie.

Niezależnie od podjętej decyzji, czy zostanie się w relacji z narcyzem czy odejdzie – należy rozważyć konsekwencje każdego z podjętych kroków. Jakikolwiek wybór nie zostanie podjęty, można poszukać razem z terapeutą takich rozwiązań, które będą miały na celu ochronę siebie i lepsze poradzenie sobie z sytuacją.

Sensity

Sensity.pl to poradnia psychologiczna, której misją jest pomoc rodzinom w pokonywaniu kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy z parami i małżeństwami, które znajdują się w sytuacji około rozwodowej. Sensity.pl nie mediuje rozwodów, zawsze walczymy o uratowanie związku i rodziny.

Umów online spotkanie z terapeutą