Współczesne uzależnienia dzieci i młodzieży. Jak uchronić dziecko przed zagrożeniami XXI wieku?

Współczesne uzależnienia wśród dzieci i młodzieży to niezwykle złożony problem. Zmienia się on dynamicznie z roku na rok i przyjmuje różne formy. Ponadto w okresie dojrzewania pojawiają się dodatkowe trudności w interpretacji zachowań nastolatka.

Jak zatem rozpoznać objawy nałogu na wczesnym etapie? Dlaczego nastolatki eksperymentują z używkami i jaką rolę odgrywa w tym kontekście ich relacja z rodzicami czy opiekunami? W jaki sposób wdrożyć skuteczną pomoc w sytuacji kryzysu? Zacznijmy od przyjrzenia się ogólnie zagadnieniu, jakim jest uzależnienie wśród dzieci i młodzieży.

Czym jest uzależnienie?

Uzależnienie to choroba ośrodkowego układu nerwowego, jest to nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. Niezależnie od objawów, uzależnienie można określić jako organiczny, psychiczny lub psychosomatyczny przymus zaspokajania jakiejś potrzeby.

Objawy uzależnienia

Na obraz kliniczny choroby składa się wiele objawów:

• silne pragnienie przyjęcia substancji lub poczucie przymusu jej stosowania;
• trudności lub brak kontroli nad zachowaniem związanym z przyjmowaniem substancji uzależniającej;
• fizjologiczne objawy odstawienia – zespoły abstynencyjne;
• wystąpienie zmian tolerancyjnych;
• zaniechanie/zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności;
• przyjmowanie substancji pomimo wiedzy o jej szkodliwości.

Wystąpienie 3 lub więcej symptomów pozwala postawić diagnozę uzależnienia.

Rodzaje uzależnień

Możemy wyodrębnić uzależnienie od substancji (alkohol, leki, narkotyki) oraz uzależnienie od zachowań (gry komputerowe). Zatem dziecko oraz młody dorosły może uzależnić się zarówno od substancji, jak i behawioralnie.

Powszechna dostępność nielegalnych substancji odurzających sprawia, że zarówno dzieci jak i młodzież mogą je bardzo łatwo zdobyć. Młode osoby kuszone są wizją pozytywnych efektów narkotyzowania się.

Nieustający problem tego typu uzależnień pokazuje, że świadomość związana z wpływem narkotyków na organizm oraz wiedza dotycząca skutków zażywania substancji psychoaktywnych jest wciąż zbyt niska.

Współczesne komunikatory, które miały nam wszystkim ułatwić porozumiewanie się, dostęp do wiedzy i rozrywkę, przyniosły ze sobą również realne zagrożenia. Coraz więcej dzieci i młodzieży korzysta z komputerów, tabletów, smartfonów nie wyłączając ich nawet gdy idą spać. Młodzi odczuwają ciągłą potrzebę bycia na bieżąco. Obawiają się, że bez dostępu do internetu mogą wiele przegapić.

Uzależnienia XXI wieku – czyli jakie?

Przyjrzyjmy się również zagadnieniu jakim są uzależnienia XXI wieku. Pod pojęciem uzależnienia naszego wieku rozumiemy uzależnienie od psychoaktywnych substancji chemicznych, tych „starych” (np. kokaina, morfina, ecstasy) i „nowych” (np. syntetyczne kannabinoidy, mefedron), pewne patologiczne zachowania, wielokrotnie powtarzane wywołują zaburzenia w funkcjach mózgu. Takie patologiczne zachowania określane są też często jako uzależnienia niechemiczne, uzależnienie czynnościowe, uzależnienie behawioralne, czy nałogowe zachowanie.

Dlaczego młodzież przypisuje tym patologicznym zachowaniom dużą wartość?

Terapeuci behawioralni zwracają uwagę na niedostosowanie współczesnego człowieka do szybkiego tempa życia, z drugiej na postęp technologiczny, swobodny (niekontrolowany) dostęp do dóbr i wzrost konsumpcji oraz chęć sprostania współczesnym wysokim wymaganiom.

Frustracja z nieprzystosowania i dążenie do likwidacji stresu, uczucie nudy i pustki, ucieczka od nieakceptowanych stanów emocjonalnych oraz dążenie do uzyskania szybkiej przyjemności i natychmiastowej gratyfikacji indukują zaburzenia w kontrolowaniu impulsów, których efektem jest niekontrolowane zachowanie poszukiwawcze.

Najczęstsze uzależnienia wśród dzieci i młodzieży

Postaram się teraz przedstawić najczęstsze współczesne uzależnienia dzieci i młodzieży.

Uzależnienie od telefonu komórkowego (fonoholizm)

Jest to problem patologicznego używania telefonu komórkowego. Objawia się brakiem kontroli nad korzystaniem z telefonu.

Głównymi objawami są:

• nierozstawanie się z telefonem;
• poczucie zagubienia i frustracji w sytuacji, kiedy nie ma się dostępu do telefonu;
• korzystanie z urządzeń w sytuacjach i miejscach nieodpowiednich;
• wykonywanie wszystkich czynności z telefonem;
• ukrywanie się ze smartfonem.

Jeśli chodzi o symptomy psychiczne:

• odczuwanie silnej potrzeby, przymusu;
• rozdrażnienie, lęki;
• przeżywanie negatywnych emocji w sytuacji, kiedy dana osoba nie może połączyć się z siecią.

Uzależnienie od internetu (siecioholizm)

Głównymi objawami siecioholizmu są:

• uporczywe korzystanie z dostępu do internetu pomimo negatywnego wpływu na zdrowie i stosunki społeczne;
• silne pragnienie i poczucie przymusu korzystania z dostępu do internetu, bycia na portalach społecznościowych;
• ciągłe sprawdzanie wiadomości i tych samych aplikacji;
• utrata zainteresowań;
• trudności z samokontrolą dotyczącą powstrzymywania się od włączenia przeglądarki;
• pojawienie się tolerancji na coraz częstsze używanie internetu;
• wystąpienie zespołu abstynencyjnego.

Uzależnienie od jedzenia – fast food

Fast foody stymulują system nagradzania w mózgu, co może powodować spore uzależnienie. Jest to żywność łatwo dostępna, tak by każdy mógł w szybki i tani sposób zaspokoić swój głód, a to dodatkowo wpływa na powstawanie uzależnienia.

Uzależnienie od środków psychoaktywnych

Jest poważnym, społecznym problemem. Charakteryzuje się głodem narkotycznym lub fizycznym, cierpieniem spowodowanym odstawieniem substancji.

Uzależnienie od alkoholu

Alkoholizm jest niebezpieczną chorobą, która przynosi poważne powikłania. Im młodsza osoba zaczyna spożywać alkohol, tym szybciej może wystąpić uzależnienie.

Alkohol jest środkiem ogólnodostępnym, co dodatkowo wpływa na jego spożywanie. Coraz częściej pojawia się na różnego rodzaju spotkaniach i imprezach wśród młodzieży.

Jak uchronić dziecko przed uzależnieniem?

To co leczy ale również zapobiega uzależnieniu, czyli jest najlepszą profilaktyką to RELACJA. Relacje, które nie są ani nadopiekuńcze, ani za bardzo rozluźnione. Jeśli młody człowiek wie, że może w każdej chwili przyjść do rodzica i z nim porozmawiać, że zostanie zaakceptowany, a nie skrytykowany – to powoduje, że dziecko czuje się bezpiecznie.

Dlaczego dziecko ma problem z uzależnieniem?

To, co często jest atrakcyjne dla młodych ludzi w narkotykach i grupach rówieśniczych to fakt, że dostają tam akceptację. Przykładowo dzięki temu, że potrafią zdobyć narkotyk, mają uznanie wśród starszych kolegów. Czują się lubiani tacy, jacy są, a to często umyka w relacjach rodzic-dziecko. Dzieje się tak z różnych powodów. Rodzice też mają swoje trudności, muszą pracować czy po prostu brakuje im umiejętności wychowawczych. Zdarzają się trudności w małżeństwie czy rodziny, w których brakuje jednego rodzica. Uzależnienia czy problemy psychiczne pojawiają się także u rodziców. To wszystko są czynniki, które powodują, że dziecko staje się mniej ważne w rodzinie i szuka akceptacji gdzieś indziej.

Ważne, żeby dziecko przy naszej pomocy wykształciło w sobie wewnętrzną asertywność. W praktyce oznacza to, aby dziecko na przykład nie ufało dealerowi, który chce mu sprzedać substancje mające zmienić jego stan na lepszy. Ale też potrafiło odmówić znajomemu, który proponuje substancje uzależniające.

Jak leczyć uzależnienie dziecka?

Podstawą radzenia sobie ze współczesnymi uzależnieniami wśród dzieci i młodzieży jest dostrzeżenie problemu. Ważne jest, aby nie karać, czy stygmatyzować dziecka.

Najlepiej jest na początku spokojnie porozmawiać i zaproponować wizytę u specjalisty. Zbyt pochopne lub gwałtowne reakcje mogą mieć skutek odwrotny do zamierzonego. Mogą sprawić, że młoda osoba nie będzie chciała współpracować i odwróci się zupełnie od rodziców, odrzucając ich pomoc.

Bardzo istotne jest także, aby dawać dzieciom przykład, nie palić papierosów, czy nie nadużywać alkoholu. Należy pamiętać, jak poważne konsekwencje dla zdrowia, a nawet życia, mają uzależnienia u młodych osób i jaki wpływ mogą mieć na ich dorosłe funkcjonowanie. Z tego też powodu rodzice powinni namawiać dziecko na konsultację ze specjalistą i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Katarzyna Późniewska

Psycholog kliniczny, specjalista terapii uzależnień – prowadzi psychoterapię indywidualną i par. Ponadto specjalizuje się w konsultacjach wychowawczych dla rodziców/opiekunów, oraz w terapii indywidualnej dla nastolatków. Czytaj więcej…