Uzależnienia wśród dzieci i młodzieży. Kiedy warto zgłosić się do specjalisty?

Rodzice w obecnych czasach zastanawiają się często, jaki jest optymalny czas, który dziecko może spędzać przed ekranem komputera czy smartfona. Wielu z nich analizuje, gdzie leży cienka granica pomiędzy rozrywką, a uzależnieniem od gier czy social mediów.

Strach rodziców przed nowymi technologiami nie pozwala zrozumieć dzisiejszej rzeczywistości młodych ludzi, w której relacje międzyludzkie w znacznej mierze przeniosły się do sieci. Zastanawiają się także, ile substancji psychoaktywnej jest dopuszczalne, a kiedy będzie to już uzależnienie.

Kiedy więc warto zgłosić się do specjalisty? Jakie objawy i zachowania powinny budzić niepokój? Jaką rolę odgrywają w tym rodzice i ich czas poświęcony na relacje z dzieckiem? Na te pytania postaram się odpowiedzieć w dalszej części tekstu. Zapraszam do lektury.

Czym jest uzależnienie?

Przybliżę na wstępie czym jest uzależnienie. Możemy wyodrębnić uzależnienie od substancji (alkohol, leki, narkotyki) oraz uzależnienie od zachowań (gry komputerowe). Zatem dziecko może uzależnić się zarówno od substancji, jak i behawioralnie.

Kryteria diagnostyczne – uzależnienia behawioralne

Kryteria diagnostyczne są takie same zarówno w stosunku do dorosłych, jak i dzieci oraz młodzieży. Światowa Organizacja Zdrowia uznała uzależnienie od gier wideo lub cyfrowych, za jednostkę chorobową dopiero w 2018 roku i włączyła ją do najnowszej wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych – ICD-11.

Uzależnienie od grania według definicji WHO charakteryzują:

• ograniczona kontrola podczas grania;
• przedkładanie gier ponad inne czynności życiowe czy zainteresowania;
• kontynuowanie grania pomimo widocznych negatywnych skutków.

Przy czym, inaczej niż w amerykańskiej klasyfikacji, uzależnienie od grania może dotyczyć zarówno gier online (realizowanych przy wykorzystaniu Internetu) jak i gier offline.

Wymienione symptomy muszą utrzymywać się przynajmniej przez 12 miesięcy, aby zachowanie mogło być uznane za uzależnienie. Takie rozpoznanie może też być postawione w czasie krótszym niż wskazany, o ile nasilenie objawów jest bardzo poważne.

Kryteria diagnostyczne – uzależnienia od substancji

Jeśli chodzi o uzależnienie od substancji to zespół uzależnienia można zdiagnozować wyłącznie w przypadku, gdy w ostatnim roku wystąpiło 6 następujących objawów takich jak:

• wzrost tolerancji na działanie danej substancji;
• używanie danego środka z powodu odczuwania przymusu lub objawów odstawiennych;
• występowanie objawów abstynencyjnych;
• używanie środków pomimo wiadomości ich szkodliwego działania;
• niemożność przerwania przyjmowania substancji, utrata kontroli nad dawkami oraz zaniedbywanie z powodu zażywania dotychczasowych zainteresowań.

Warto też wspomnieć, że pojawiają się tutaj pewne kruczki. Jeszcze przed czasem pandemii, Międzynarodowa Klasyfikacja Zdrowia WHO dopuszczała spędzanie 2 godzin codziennie przed ekranem i wszystko ponad to klasyfikowała jako uzależnienie. To oczywiście wskazywałoby na to, że większość dzieci i młodzieży jest uzależniona. Takie stwierdzenie nie jest prawidłowe, bo są jeszcze inne wytyczne, po których to stwierdzamy.

W związku z tym, aby prawidłowo zdiagnozować uzależnienie, musi wystąpić wiele różnych symptomów, o których wspomniałam wcześniej, a korzystanie z konkretnej czynności lub substancji to tylko jeden z nich.

Jakie objawy i zachowania powinny budzić niepokój?

Zauważmy także co jest istotniejsze, że za objawami stoi ważna jeśli nie ważniejsza geneza – dlaczego tak się dzieje? Niech przykładem będzie choroba jaką jest ospa. Kiedy na nią zachorujemy, możemy skupić się na wysypce lub zająć się tym, co jest jej przyczyną. W przypadku uzależnienia od substancji, powinniśmy odpowiedzieć sobie na pytania – dlaczego tak się stało? czy konkretnie czegoś komuś brakuje np. na poziomie potrzeb, że sięga po substancje lub traci kontrolę nad zachowaniem?

Wiedza na temat uzależnienia jest bardzo dynamiczna. Do niedawna uważano, że dziecko ucieka od czegoś w realnym życiu właśnie w świat wirtualny. Teraz wiemy, że dzieje się też tak, ale czasem młodzież chce być w czymś jeszcze bardziej lepsza, szybsza, sprawniejsza (przypomina to powiedzenie o wyścigu szczurów).

Problematyczne może być u nastolatków to kiedy zauważamy, że grają w gry by kreować siebie. A to jest sygnałem, że mogą siebie nie akceptować oraz kiedy mogą zrobić po prostu „off”, bo w życiu nie mogą wyłączyć czegoś, co idzie nie tak ale w grze można.

Idąc za specjalistami pamiętajmy, że przeciwieństwem do uzależnienia jest relacja. Kiedy dziecko się zmienia (co jest rozwojowe) ale jeśli nie chce z nami (rodzicami/opiekunami) o tym rozmawiać, to znaczy że coś w tej relacji pękło i może być bardzo niepokojące. Pamiętajmy też, że świat wirtualny nie jest już światem równoległym ale obecnym.

Kiedy udać się do specjalisty po pomoc?

Jeśli to co napisałam skłania Cię do wątpliwości, czy używanie substancji przez dziecko albo pewne zachowania przekraczają te granice, o których pisałam wyżej warto zgłosić się o pomoc do specjalisty, który poprzez proces terapeutyczny pomoże zdiagnozować problem. A kiedy będzie taka potrzeba poprowadzi młodego człowieka przez proces terapeutyczny, aby pomóc mu zrozumieć co jest genezą czynnikami powstania uzależnienia od środków psychoaktywnych czy zachowań.

Katarzyna Późniewska

Psycholog kliniczny, specjalista terapii uzależnień – prowadzi psychoterapię indywidualną i par. Ponadto specjalizuje się w konsultacjach wychowawczych dla rodziców/opiekunów, oraz w terapii indywidualnej dla nastolatków. Czytaj więcej…