Role dzieci w rodzinie alkoholowej – jak to się przekłada na ich dorosłe życie?

Rodzina alkoholowa

Jak napisał Zbigniew Gaś, stawanie się rodziną alkoholową to: proces w trakcie którego do rodziny zostaje wprowadzony alkohol, a więc w wyniku którego używanie alkoholu przez jedną lub więcej osób staje się podstawową zasadą organizującą i kształtującą życie rodziny. W efekcie którego rodzina zauważa, że całe jej życie koncentruje się wokół alkoholu.

Alkoholizm jest chorobą całej rodziny. Im bardziej rozwija się choroba, tym bardziej stają się uwikłani w nią jej członkowie. Rodzina alkoholowa jest rodziną dysfunkcyjną.

Zasady, jakie panują w rodzinie są podporządkowane funkcjonowaniu uzależnionej osoby. Jej członkowie, podejmują działania, które mają na celu przywrócenie ładu i poprawnej organizacji rodziny, jednak niosą dotkliwe konsekwencje. Uzależnienie osoby dorosłej w rodzinie wpływa na rozwój psychiczny, emocjonalny i społeczny dziecka.

Trzy podstawowe zasady, na których opiera się funkcjonowanie członków rodziny alkoholowej to:

• Nie mów
• Nie ufaj
• Nie odczuwaj

Pierwsza zasada mówi o tym, że dziecko ma bezwzględnie utrzymywać w tajemnicy to, co dzieje się w domu oraz jakie uczucia w związku z tym przeżywa. Natomiast dorośli oczekują od dziecka, że wszystko czego członkowie rodziny doświadczają będzie utrzymane w tajemnicy zarówno w rodzinie, jak i poza nią.

Druga zasada uczy, że nie można oczekiwać wsparcia czy zrozumienia zarówno od pozostałych członków rodziny, jak i od innych osób spoza rodziny. Zasada uczy, że zaufanie naraża na doznanie krzywdy. Zasada nie pozwala na odnalezienie poczucia bezpieczeństwa. Przynosi ciągłe poczuciu zagrożenia, niepewności, lęku, samotności.

Trzecia zasada uczy, żeby dziecko nie zastanawiało się nad tym, co odczuwa. Żeby nie myślało o tym, co przeżywa, co jest źródłem tych przeżyć, czy jakich doświadcza konsekwencji.

Role dzieci w rodzinie alkoholowej

Strategie obronne, jakie stosują dzieci w rodzinie alkoholowej, służą kontroli siebie i innych. Polegają one na użyciu różnych ról (masek).

BOHATER

Często jest to najstarsze dziecko w rodzinie. Przede wszystkim jego zadaniem jest przywracanie równowagi w rodzinie, czyli podejmuje te działania, które przynoszą poczucie wartości czy sukcesu. Niejednokrotnie obrońca matki, opiekun młodszego rodzeństwa, dobry uczeń. Przejmuje rolę dorosłego. Nadodpowiedzialny, kontrolujący. Staje się „reprezentantem rodziny” w urzędach, w sklepie, u lekarza, przed innymi dorosłymi. Podejmuje działania, które mają przywrócić porządek i poczucie, że rodzina wypełnia obowiązki, jakie się na nią nakłada. Nie potrafi powiedzieć „nie”. Często odczuwa poczucie winy. Perfekcjonista, dąży do uzyskania sukcesu.

To co najbardziej charakterystyczne dla bohatera w dorosłym życiu to, gotowość na przyjęcie wyzwania, pomagający rodzinie radzić sobie z problemami. Kompetentny, niezawodny. Perfekcyjny bez dania sobie prawa do porażki, „zosia-samosia”. Doświadcza dolegliwości psychosomatycznych. Ma problem z zaufaniem innym, nie umie przegrywać. Uczucia, których doświadcza to niedoskonałość i wina.

KOZIOŁ OFIARNY

Kozioł ofiarny skupia uwagę na sobie, żeby odciągnąć „wzrok” środowiska od realnego źródła problemów. Bierze winę na siebie za uzależnienie rodzica. Jest nieodpowiedzialny, zły, agresywny. Jest narażony na grupy patologiczne, często sam sięga po środki psychoaktywne, nie uczy się, wagaruje. Często jest to próba zwrócenia uwagi rodzica na siebie po to, by zjednoczyć rodzinę.

Najbardziej charakterystyczne dla kozła ofiarnego w życiu dorosłym jest częste podejmowanie działań destrukcyjnych, problemy z prawem, tendencje do zachowań ryzykownych. Pojawia się alkohol, narkotyki, przypadkowe relacje seksualne. Ma trudności w odnalezienie sensu i celu własnego życia. Odczuwa gniew, ból, pustkę.

MASKOTKA

Rola maskotki polega na poprawieniu atmosfery panującej w domu. Osoba przyjmująca rolę maskotki jest widoczna, urocza, dowcipna, wesoła. Często również ma najbliższe relacje z osobą uzależnioną. Jest delegowana przez pozostałych członków rodziny do swoistych „negocjacji” z uzależnionym rodzicem. Jej „wolno więcej” – potrafi zabawić, uspokoić. Jednocześnie jest najbardziej narażona na wszelkie nadużycia i wykorzystania, działa pozwalając na przekraczanie granic.

Najbardziej charakterystyczne dla maskotki w dorosłym życiu jest trudność w stawianiu granic, również w zaspokojeniu własnych potrzeb. Tak osoba skupiona jest na realizacji potrzeb innych. Wypiera, minimalizuje, często nie podejmuje odpowiedzialności za własne życie. W dorosłym życiu takiej osoby dominuje uczucie lęku.

ZAGUBIONE DZIECKO

Rola zagubionego dziecka polega na ulżeniu rodzinie w trudnej sytuacji. Strategie jakie podejmuje to wycofanie, unikanie. Zagubione dziecko staje się niewidoczne, funkcjonuje jak we mgle, jest samotne. Nie sygnalizuje czego potrzebuje, chowa się w cieniu pozostałych członków. Nie przysparza kłopotów, nie angażuje, pozwala o sobie zapomnieć.

Najbardziej charakterystyczne dla zagubionego dziecka w życiu dorosłym jest postawa wycofania się, zamknięcia przed światem, życie w poczuciu nieważności. Ma trudności w rozpoznaniu i zaspokajaniu własnych potrzeb. Z niskim poczuciem własnej wartości. Dominuje uczucie osamotnienia.

To, co wydaje się być najbardziej dotkliwe dla dziecka w rodzinie alkoholowej to:

• odrzucenie przez jedno lub dwoje rodziców – opuszczenie, chłód emocjonalny, poczucie, że nie jest się ważnym, kochanym;
• atmosfera zagrożenia i napięcia, nierzadko przemoc w rodzinie, również lęk o zdrowie i życie pijącego rodzica;
• nadużycia i wykorzystania – relacja kat-ofiara;
• chwiejne, sprawiające zawód autorytety, brak lub zmieniające się zasady, brak norm, brak przewidywalności, przekraczanie granic.

Niezależnie jednak od roli jaką dziecko pełniło w rodzinie alkoholowej, reakcje na powyższe traumatyczne doświadczenia mogą układać się w cechy charakterystyczne dla syndromu DDA (syndromu dorosłych dzieci alkoholików ).

Role dzieci w rodzinie alkoholowej – jakie skutki niosą w dorosłym życiu?

Reakcje na doświadczanie odrzucenia

• Lęk przed odrzuceniem utrudnia budowanie trwałych, satysfakcjonujących relacji.

Jeśli nie zaangażuję się w relację, to jej strata nie będzie mnie bolała.

Gdy ktoś staje mi się bliski zrywam ją.

Żeby nie doświadczyć odrzucenia, pierwszy odrzucam.

• Poczucie niskiej wartości.

Skoro rodzice mnie nie chcą, to nie jestem nic wart.

• Zachowania perfekcyjne.

Muszę zasłużyć na miłość.

Tyle jestem wart, ile otrzymam pochwały.

• Strategie unikowe, wycofanie z sytuacji trudnych, aby nie doświadczać porażek.

Nie będę próbować, bo i tak do niczego się nie nadaje.

• Poczucie osamotnienia. Wycofanie z relacji.
• Wchodzenie w powierzchowne, przypadkowe relacje bez zaangażowania emocjonalnego.

Ludzie mnie nie lubią.

• Zamrożenie uczuć. Trudności w rozpoznawaniu, nazywaniu, zarządzaniu własnymi uczuciami. Unikanie tego co nowe, spontaniczne.
• Wyparcie własnych potrzeb.

Nie zależy mi na Nim/Niej.

Wcale nie potrzebuje tej znajomości.

Nie obchodzi mnie.

Reakcje na nieprzewidywalność zachowań rodziców i wydarzeń w rodzinie

• Potrzeba stałego kontrolowania siebie i innych. Życie w chaosie powoduje napięcie i lęk. Zachowania kontrolujące, nadopiekuńcze, nadodpowiedzialne.
• Trudność w przyjmowaniu pomocy i zajmowania się sobą samym.
• Potrzeba porządkowania życia – dokładne planowanie lub przeciwnie, nie podejmowanie prób porządkowania. Trudność z doprowadzaniem do końca rozpoczętych działań.
• Lęk przed zmianą.

Reakcje emocjonalne na życie w ciągłym zagrożeniu i nieprzewidywalności

• Poczucie stałego zagrożenia (stała gotowość, mobilizacja lub unikanie i wycofywanie się z sytuacji trudnych, zagrażających).
• Brak poczucia bezpieczeństwa, silne lęki, napięcie.
• Poczucie krzywdy, może prowadzić również do nadmiernej podatności na skrzywdzenie lub nadwrażliwości na cudzą krzywdę.

Reakcje emocjonalne i zachowania wynikające z doświadczeń wykorzystania seksualnego

• Brak akceptacji własnej seksualności, zaprzeczania własnym potrzebom seksualnym. Nierealistyczne wyobrażenie o miłości partnera, mylenie seksu z miłością.

Reakcje na chwiejne autorytety, brak stabilnego systemu wartości

• Nieufność, a jednocześnie potrzeba odzyskania zaufania i poczucia bezpieczeństwa.
• Poszukiwanie norm i zasad oraz bardzo sztywne ich przestrzeganie. Poczucie powinności.

Tak należy.

To nie wypada.

Powinnam.

Muszę.

• Niepewność co do własnej roli w rodzinie, w związku z brakiem odpowiednich wzorców.

Powyżej opisane reakcje są objawami syndromu DDA. Może on się rozwinąć u osoby dorosłej, która w dzieciństwie doświadczyła dysfunkcji w wyniku uzależnienia jednego z rodziców. Należy jednak pamiętać, że nie u każdego dorosłego pochodzącego z rodziny alkoholowej rozwinie się syndrom DDA .

W licznych badaniach psychologicznych, przeprowadzonych na różnych grupach dorosłych dzieci alkoholików, wyniki wskazują, że część z nich nie wykazuje opisanych wyżej trudności. Wówczas te osoby dobrze radzą sobie w życiu zarówno w obszarze zawodowym (odnoszą sukcesy, podejmują nowe wyzwania), jak i prywatnym, a ich relacje są trwałe i satysfakcjonujące. Odczuwają zadowolenie, spokój i wewnętrzna harmonie z sobą, innymi i światem.

Sensity

Sensity.pl to poradnia psychologiczna, której misją jest pomoc rodzinom w pokonywaniu kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy z parami i małżeństwami, które znajdują się w sytuacji około rozwodowej. Sensity.pl nie mediuje rozwodów, zawsze walczymy o uratowanie związku i rodziny.

Umów online spotkanie z terapeutą