Czym charakteryzuje się druga faza rozwoju dziecka?

W poprzednim artykule Pierwsza faza rozwoju dziecka – jak przebiega i jak ją wspierać? opisałem w zarysie przebieg tej fazy rozwoju oraz podstawowe sposoby wsparcia ze strony matki i innych opiekunów.

Czym charakteryzuje się druga faza rozwoju dziecka?

Drugą fazę rozowju dziecka w ujęciu Eriksona cechuje konflikt między autonomią, a poczuciem wstydu i zwątpienia. Pojawia się wgląd polegający na rozwoju różnicowania swoich stanów wewnętrznych i wrażeń płynących z organizmu. To swoiste zdawanie sobie sprawy z własnych przeżyć, doświadczeń i odczuć związane jest na ogół z tzw. treningiem czystości.

Dziecko po raz pierwszy dowiaduje się, że coś co robi. Wydalanie może być dobre albo złe, w porę i nie w porę, w akceptowany lub nie sposób. Pojawia się konieczność i potrzeba samokontroli, a wraz z nią wzmacnia się samoświadomość i świadomość. W tej fazie zdaniem psychoanalityków podstawowe przyjemności i satysfakcje dziecko czerpie z wydalania, a zwłaszcza wydalania kału. Dotyczy to nie tylko samej przyjemności i satysfakcji płynącej z organizmu, ale również aprobaty otoczenia, uznania i akceptacji.

Dziecko doznaje też po raz pierwszy silnego poczucia sprawstwa, i to nie tylko w sferze czysto fizycznej, ale też społecznej. Wywiera wpływ na otoczenie inaczej niż w poprzedniej fazie, gdzie sygnalizowało potrzeby i doznawało akceptacji. W tej fazie chce wywoływać aprobatę, a więc pozytywną ocenę dla tego co robi. Dotyczy to nie tylko wydalania, ale również innych działań zwłaszcza związanych z jedzeniem, odczuciem ciepła i zimna ( np. przy ubieraniu dziecka).

Czym skutkuje trening czystości przeprowadzony w nieumiejętny sposób?

Przy nieumiejętnym wychowawczo przeprowadzeniu treningu czystości może u dziecka (w przypadku zbyt silnych nacisków) wytworzyć się tendencja do nadmiernej, obsesyjnej samokontroli na podłożu lękowym i tendencja do autoagresji. W przypadku braku wymagań w zakresie wydalania ze strony dorosłych lub zbyt chwiejnych, niekonsekwentnych reakcji i działań może dojść do osłabienia samokontroli, niewykształcenia się jasnej samoświadomości i ukształtowania silnej woli. Podstawowy konflikt rozwojowy zachodzi tu między wstydem i zwątpieniem, a wolą świadomego działania i dążenia do celu.

Dziecko „przyłapywane” na moczeniu się lub brudzeniu się odchodami wykształca w sobie automatyzm „wstydzenia się siebie”, ciągłego zalęknienia, że zostanie się zdemaskowanym, obwinionym, że robi się coś niedobrego, zwłaszcza wtedy, gdy towarzyszy temu przyjemność.

Jakie problemy pojawiają się, gdy druga faza rozwoju dziecka nie przebiegnie pomyślnie?

Zdaniem freudystów podstawowe znaczenie ma tutaj np. przyłapywanie na wczesnodziecięcej masturbacji, zawstydzanie dziecka, przedwczesne rezygnowanie przez matkę i otoczenie z bliskiego, czułego kontaktu fizycznego, a czasem z karmienia piersią. Konsekwencją bywa dominujące w głębokim poczuciu dziecka, choć nigdy niewyrażone słowami, zwątpienie we własne siły, sprawczość, prawo do przeżywania przyjemności i radości oraz uogólnione poczucie winy w relacjach seksualnych.

Problemy dotyczą też dominacji i ulegania w życiu oraz różnych obsesyjnych tendencji w tym zakresie. W ujęciu psychoterapii dynamicznej pojawia się skłonność do dominacji i walki o nią (sadyzm) lub ulegania oraz rezygnowania z własnej woli jako sposobu budowania relacji międzyludzkich. U takich osób wymiar władzy oraz kontroli nad sobą i otoczeniem może stać się podstawowym motywem rządzącym przebiegiem ich związków erotycznych, rodzinnych i towarzyskich.

Dodatkowo mogą pojawiać się tendencje do samomanipulacji i manipulowania otoczeniem, a więc nerwica natręctw i lęki oraz urojenia paranoidalne. Dziecko stara się być niejako niewidzialne, zmaleć i zniknąć. Ma ograniczone poczucie własnej autonomii i wrażenie, że w każdej chwili ktoś może naruszyć jego granice, a więc buduje mur nie do przekroczenia między sobą, a otoczeniem, zamyka się w sobie i staje się skryte. Na przeciwnym biegunie może nie utrzymywać w ogóle granic i być podatnym na nadmierny wpływ otoczenia, bezkrytyczne przejmowanie cudzych poglądów oraz ideologii, zwłaszcza o przemocowym charakterze.

W życiu rodzinnym i zawodowym osoba taka może przejawiać tendencje do ciągłego planowania, liczenia, nadmiernej oszczędności, skąpstwa, bądź rozrzutności, bycia „czyścioszkiem” lub higienicznego zaniedbywania się, podejrzliwości, czy drobiazgowej kontroli poczynań bliskich osób.

Co się wydarzy w kolejnej fazie rozwoju?

Niepomyślne przejście przez opisane fazy budowania tożsamości powoduje w następnym okresie (obejmującym wiek przedszkolny i wczesnoszkolny): brak inicjatywy w kontaktach z rówieśnikami, nieufność, chęć kontroli rzeczywistości, agresywno– lękowe tendencje w czasie zabawy, nadmierne gromadzenie zabawek i innych przedmiotów, objadanie się lub niechęć do jedzenia, reagowanie lękiem na nowe sytuacje oraz trudności adaptacyjne.

Dziecko gubi się zwłaszcza w gwarnych, szybko zmieniających się sytuacjach z udziałem wielu rówieśników. W grupie przedszkolnej i klasie stara się przede wszystkim o spełnianie wymagań. Doznaje silnego lęku i wycofuje się, kiedy nie może tych wymagań spełnić lub nie uzyskuje ciągłej aprobaty i nie jest w centrum życzliwego zainteresowania. Nie przejawia energii w dążeniu do celu. Stosunkowo rzadko mówi „chcę”. Czasem doprowadza do tworzenia skomplikowanych rytuałów wokół jego jedzenia i wydalania.

Kształtuje się lub rozwija styl lękowo-ambiwalentny, dziecko boi się utraty innych osób. Stara się odnaleźć osobę, z którą będzie mogła spędzić czas i robi wszystko by spędzać z nią jak najwięcej czasu. W momencie gdy ta osoba choćby na krótki czas odchodzi lub odmawia akceptacji, zaczyna bać się, że może ją stracić (Bolwby).

W kolejnym artykule Trzecia faza rozwoju dziecka – dlaczego bywa kłopotliwa dla rodziców? opisałem w zarysie przebieg następnej fazy rozwoju.

Sensity

Sensity.pl to poradnia psychologiczna, której misją jest pomoc rodzinom w pokonywaniu kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy z parami i małżeństwami, które znajdują się w sytuacji około rozwodowej. Sensity.pl nie mediuje rozwodów, zawsze walczymy o uratowanie związku i rodziny.

Umów online spotkanie z terapeutą