Psychologiczne mechanizmy powstawania uzależnień

Istnieje wiele prób znalezienia odpowiedzi na pytanie, skąd się bierze uzależnienie i dlaczego rozwija się u jednych osób, a u innych nie?

W tym artykule postaram się przybliżyć koncepcję psychologicznych mechanizmów uzależnienia, których autorem jest prof. Jerzy Mellibruda. Osobiście miałam możliwość uczestniczyć w wykładach profesora podczas szkoleń oraz widziałam zastosowanie tej koncepcji w placówkach leczenia uzależnień. Postaram się poniżej przedstawić najważniejsze założenia tego podejścia, zachęcam do lektury poniżej.

Psychologiczne mechanizmy uzależnienia – koncepcja

Stworzony przez profesora Jerzego Mellibrudę model zakłada współdziałanie trzech psychologicznych mechanizmów tworzących uzależnienie, które powstają wskutek nadużywania alkoholu oraz psychospołecznych okoliczności i konsekwencji picia.

Zgodnie z tą koncepcją te mechanizmy odgrywają istotna rolę w powstawaniu oraz utrzymywaniu się uzależnienia.

Wśród psychologicznych mechanizmów uzależnienia wyróżniono:

• mechanizm nałogowego regulowania uczuć, który powoduje zmianę pojawiających się emocji w głód alkoholowy,
• mechanizm iluzji i zaprzeczeń, który prowadzi do zniekształceń poznawczych,
• mechanizm rozpraszania i rozdwajania Ja prowadzący do niszczenia poczucia własnej tożsamości.

Mechanizm nałogowej regulacji emocji

Życie emocjonalne człowieka podlega na wewnętrznej regulacji psychobiologicznej, która koncentruje się głównie wokół procesów pobudzania i hamowania przyjemnych oraz przykrych stanów emocjonalnych.

Poniżej przedstawię etapy rozwoju mechanizmu nałogowej regulacji emocji:

1. Odkrycie, że picie alkoholu wywołuje pozytywne emocje.
2. Alkohol staje się głównym źródłem pozytywnych emocji.
3. Konsekwencje picia prowadzą do nieprzyjemnych doznań.
4. Sięganie po alkohol aby uśmierzyć cierpienie i nieprzyjemne emocje – osiągnięcie doraźnej ulgi.

Dla osoby uzależnionej podstawowym źródłem uczuć staje się alkohol. Powtarzające się doświadczenia euforyzującego działania alkoholu sprawiają, że naturalne sposoby wywoływania u siebie przyjemnych doznań stają się mniej atrakcyjne.

Naturalne sposoby i sytuacje, w których czujemy się świetnie, wymagają na ogół wysiłku. Zdarzają się okazjonalnie i nie mamy nad nimi pełnej kontroli. Picie alkoholu natomiast jest łatwe i pozwala w prosty sposób zmieniać swój stan emocjonalny.

Alkoholik w sposób zamierzony manipuluje swoimi uczuciami za pomocą alkoholu, uzyskując emocjonalną niezależność od otoczenia. W rezultacie, wydarzenia świata zewnętrznego mają coraz mniejszy wpływ na jego świat wewnętrzny, gdyż reguluje on swoje uczucia na drodze chemicznej.

Mechanizm iluzji i zaprzeczeń

Myślenie magiczno-życzeniowe prowadzi do przeceniania prawdopodobieństwa pożądanych zdarzeń. Wzmacnia optymizm i nadzieję na pomyślny rozwój sytuacji. Daje siłę do realizacji swoich marzeń, ambitnych planów i zamierzeń, mimo iż innym ludziom mogłyby wydawać się nierealistyczne.

Alkohol osłabia myślenie racjonalne, tym samym wzmacniając myślenie magiczno-życzeniowe.

Zniekształcone myślenie na temat swojego położenia, picia alkoholu, prawdziwych przyczyn pretensji rodziny czy pracodawcy i przyczyn przykrych wydarzeń w życiu alkoholika jest rezultatem działania mechanizmu iluzji i zaprzeczania.

Mechanizm ten sprawia, że – wbrew oczywistym faktom – alkoholik nie widzi powodów do zaprzestania picia, znajduje natomiast wiele uzasadnień, by pić nadal.

Mechanizm rozpraszania i rozdwajania Ja

Poczucie tożsamości jest ważną częścią osobowości, odpowiada na pytanie „kim jestem?”. Tożsamość osobista pozwala odróżnić siebie od innych ludzi, pozwala zaznaczyć granice i ich bronić. Z kolei tożsamość społeczna daje poczucie przynależności do innych i posiadania swojego miejsca w świecie.

Nałogowe spożywanie alkoholu doprowadza do zmian w strukturze Ja. Rozdwajanie Ja polega na powstaniu u alkoholika dwóch odmiennych, biegunowych wersji własnej osoby.

Pierwsza występuje pod wpływem działania alkoholu, dając często złudne poczucie mocy. Mogą pojawiać się zarówno zachowania dające poczucie bycia duszą towarzystwa, jak i zachowania aroganckie, również agresywne.

Druga wersja pojawia się już po ustaniu działania alkoholu, kiedy zaczynają docierać do świadomości przykre konsekwencje picia. Pojawiają się poczucie winy i wstyd. W tym stanie alkoholik może oceniać siebie bardzo surowo, myśląc o sobie jak o złej, bezwartościowej osobie. Niestety potrafią się pojawiać również myśli samobójcze.

Mechanizm rozpraszania i rozdwajania Ja przejawia się także rozpraszaniem granic. Pojawia się poczucie rozpływania się, utraty kontroli, zacierania osobistych granic. Stany te doświadczane są zazwyczaj pod wpływem alkoholu.

***

Podsumowując – działanie trzech opisanych poprzednio mechanizmów tworzy specyficzne dla uzależnienia “autodestrukcyjne zaprogramowanie”, które kontroluje całe życie osoby uzależnionej i koncentruje je wokół picia alkoholu.

Dlatego, aby poradzić sobie z zatrzymaniem rozwoju tych mechanizmów należy skorzystać z programu profesjonalnej terapii osoby uzależnionej, pod okiem doświadczonego terapeuty.

Sensity

Sensity.pl to poradnia psychologiczna, której misją jest pomoc rodzinom w pokonywaniu kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy z parami i małżeństwami, które znajdują się w sytuacji około rozwodowej. Sensity.pl nie mediuje rozwodów, zawsze walczymy o uratowanie związku i rodziny.

Umów online spotkanie z terapeutą